วันพฤหัสบดี

พ-ภ



พยสนะ, หายนะ, วินาส, ปหานะ, ขยะ    destruction 
พยาธิ    affliction 
พยาบาท    ill-will 
พร    boon  
พร, มงคล, อนุโมทนา, ภควา (พระผู้มีพระภาค)    Blessed One, the 
พรหมจรรย์    divine life 
พรหมจรรย์    Brahma-faring 
พรหมจรรย์    holy life 
พรหมจรรย์, ชีวิตสมณะ    monastic life 
พรหมจารี    Brahma-farer 
พรหมวิหาร    divine abiding 
พรหมวิหาร    sublime states 
พรหมวิหาร    superme dwellings 
พรหมวิหาร    supreme abidings 
พระเจ้าจักรพรรดิ    wheel-turning monarch 
พระโพธิสัตว์    Bodhisatta; Bodhisattva 
พระไตรปิฎก    Pali Canon 
พระคันธกุฎี    Fragrant Cell, the 
พระคันธกุฎี    Fragrant Cell, the 
พระคามวาสี    town-monk 
พระตถาคต    Perfect One, the 
พระธรรม    Law, the 
พระธรรม    Teaching; Teachings, the 
พระธรรม, คําสอน    message 
พระธรรม, ธรรม    Dhamma; Dharma, the 
พระธาตุ, พระสารีริกธาตุ    relics (of the Buddha)
พระพุทธเจ้า    Awakened One, the 
พระพุทธเจ้า    Buddha, the 
พระพุทธเจ้า    Enlightened One, the 
พระพุทธศาสนา    Buddhism 
พระมุนี    Calmed One, the 
พระมุนี    Stilled One, the 
พระรัตนตรัย    Triple Gem, the 
พระศาสดา, พระบรมศาสดา    Master, the 
พระสงฆ์, คณะสงฆ์    Order, the 
พระสมมาสัมพุทธเจ้า    Fully Enlightened One, the 
พระสัพพัญู    Omniscient, the 
พระสุคต    Well-farer, the 
พระอรหันต์    Arahat; Arahant 
พระอรหันต์    worthy one 
พระอริยะ, พระอรหันต์    holy one 
พราหมณ์    Brahmin, brahman 
พละ    power 
พละ    strength 
พลี, ทักขิณา, ทักษิณา, บูชา    offering 
พลี, พลีกรรม    oblation 
พวกคฤหัสถ์, พวกชาวบ้าน    laity, the 
พาล, คนพาล    fool 
พาหิรายตนะ (อายตนะภาย นอก)    outer sense-sphere 
พุทธศาสนิก    Buddhist 
พุทธิ, โพธิ    discovery


ภควา (พระผู้มีพระภาค)    Exalted One, the 
ภพ    existence 
ภพ, ภวะ    becoming 
ภพ; เสนาสนะ, อาลยะ, วิหาร    abode 
ภยะ    fear 
ภวจักร    wheel of becoming; wheel of life 
ภวตัณหา    craving for existence
ภวังค์    unconscious state 
ภวังคจิต    unconscious mind 
ภัต, โภชนะ    meal 
ภัตตกาล    mealtime 
ภัตตัคคะ (โรงฉัน, หอฉัน)    refectory 
ภัตตุเทศก์    issuer of meals 
ภาพสลักนูน, รูปนูน    relief 
ภาวนา    development 
ภาวนา    mind culture 
ภิกขุ, ภิกษุ, สมณะ    monk 
ภิกษา, ทาน, ทานวัตถุ , บิณฑบาต    alms; almsfood 
ภิกษุณี    nun 
ภูตคาม    vegetable-growth 
ภูมิ    plane 

ป-ผ




ปโมหะ, มายา    illusion 
ปกติศีล    natural virtue 
ปฏิเวธ, นิพเพธ    penetration 
ปฏิโลม    reverse order 
ปฏิกูล    loathsome (adj)
ปฏิกูล    repulsive (adj)
ปฏิคาหก, ลาภี    recipient 
ปฏิฆะ    repugnance 
ปฏิฆะ    repulsion 
ปฏิฆะ    resentment 
ปฏิฆะ    resistance 
ปฏิฆะ; อรติ    aversion 
ปฏิจจสมุปบาท    conditioned genesis 
ปฏิจจสมุปบาท    dependent origination 
ปฏิทินจันทรคติ    lunar calendar 
ปฏิปักข์    opposite (adj) 
ปฏิภาค    counterpart
ปฏิภาณ    perspicuity 
ปฏิมา    image 
ปฏิรูปเทสวาส    dwelling in a favourable place 
ปฏิรูปเทสวาส    living in befitting places 
ปฏิสนธิ    conception 
ปฏิสนธิ    reconnection 
ปฏิสนธิ    relinking 
ปฏิสัมภิทา    analytic insight 
ปฏิสัมภิทา    discrimination 
ปฏิสาราณียกรรม    reconciliation 
ปฐวี, ปฐวีธาตุ    earth 
ปฐวีธาตุ    extension, the element of
ปฐวีธาตุ    inertia 
ปฐวีธาตุ    solid element 
ปธาน, วายามะ, ปรักกมะ, ความเพียร,  ปัคคหะ, ปัคคาหะ    exertion 
ปธาน, วิริยะ    striving 
ปธาน, วิริยะ, วายามะ    endeavour 
ปปัญจะ    diversification 
ปภา    halo 
ปมาทะ, ความประมาท    heedlessness 
ปมาทะ, ความประมาท    carelessness 
ปมาทะ, ความประมาท    negligence 
ปรโลก    other world 
ปรโลก, สัมปรายะ    hereafter 
ปรจิตตวิชานน์,  เจโตปริยญาณ    insight into the hearts of others 
ปรมัตถ์    ultimate sense; ultimate reality 
ปรมัตถ์    absolute sense 
ปรมัตถสัจจะ    absolute truth 
ประโยชน์สุข, หิตสุข    welfare
ปราภวะ (ความเสื่อม)    decline 
ปราภวะ (ความเสื่อม), อบาย    downfall 
ปริเทวะ    lamentation 
ปริจจาคะ    renouncing 
ปรินิพพาน    Parinirvana 
ปริปากะ    maturity 
ปริพาชก    wandering ascetic; wanderer 
ปริยาย, อาการ    manner 
ปริยุฏฐานะ, ปปัญจะ    obsession 
ปริวาส    probation 
ปลาสะ    disparaging 
ปลาสะ    domineering 
ปลาสะ, สารัมภะ    rivalry 
ปลิโพธ, กิญจนะ    impediment 
ปสาทะ, อัสสาทะ    satisfaction 
ปหานะ    overcoming 
ปหานะ, จาคะ (การ สละ; การละ)    abandoning; abandonment 
ปัจเจกพุทธ    hermit enlightened one 
ปัจจเวกขณ์    review; reviewing 
ปัจจันตชนบท    border district 
ปัจจัย    condition 
ปัจจุปัฏฐาน    manifestation 
ปัญจกะ (หมวดห้า)    pentad 
ปัญญา    understanding 
ปัญญา    wisdom 
ปัญหา    question 
ปัตติ (การบรรลุ)    reaching 
ปัพพัชชา    going forth (from home) 
ปัพพาชนียกรรม    banishment 
ปัสสัทธิ    relaxation 
ปัสสัทธิ, สมถะ    tranquillity 
ปัสสาสะ (การหายใจออก)    breathing out 
ปาคุญญตา; โกศล    proficiency 
ปาฏิโมกข์    fundamental precepts 
ปาฏิหาริย์    marvel 
ปาฏิหาริย์    miracle 
ปาฏิหาริย์    wonder 
ปาณาติบาต    destruction of life 
ปาณาติบาต    killing 
ปาติโมกข์, กิจ, ธุระ, พันธะ    obligations 
ปาทุกา    shoe 
ปาปสหายตา (ความมีเพื่อนชั่ว)    bad company 
ปาริสุทธิ, วิสุทธิ    purity 
ปาสาทิกะ (น่าเลื่อมใส)    pleasing (adj)
ปิฎก, คัมภีร์    canon  
ปิติ    zest 
ปิติ    enthusiasm 
ปิติ    rapture 
ปิตุฆาต    patricide 
ปิยวาจา    kindly speech 
ปิสุณวาจา, ปิสุณาวาจา, เปสุญวาท    slander 
ปิสุณาวาจา, เปสุญวาท    malicious speech 
ปุถุชน    worldling 
ปุนชาติ, ปุนภพ, ชาติหนา,  ปรโลก    next life; next world 
ปุนภพ, ชาติใหม่, การเกิดใหม่    rebirth 
ปุพเพนิวาสา นุสสติญาณ    remembrance of previous births 
ปุพเพนิวาสานุสติญาณ (เทียบ)    retrocognition 
ปุริมชาติ, บุพชาติ, ชาติก่อน    previous life 
ปุริสภาวะ, ปุริสินทรีย์    masculinity

ผ  
ผรุสวาจา    harsh speech 
ผล, วิบาก    fruit; fruition 
ผล, วิบาก    result 
ผัสสะ    contact 
ผัสสะ    sense-impression 
ผาสุก    comfort 

ธ-น-บ




ธรรม    norm 
ธรรม    righteousness 
ธรรม, พระธรรม, ปาพจน์    doctrine 
ธรรมจักร    Wheel of the Law; Wheel of the Doctrine 
ธรรมบรรยาย    disquisition 
ธรรมวิชัย    conquest by piety 
ธรรมารมณ์    cognizable object 
ธรรมารมณ์    mental object 
ธรรมิก, เป็นธรรม    righteous (adj)
ธัมมจักกัปปวัตตนะ    setting in motion (หรือ setting rolling) the  Wheel of the Doctrine 
ธัมมวิจยะ    search of truth 
ธัมมวิจยะ, ธรรม วิจัย    investigation of the Dhamma 
ธัมมา, ธรรม    things 
ธัมมานุ- ปัสสนา    contemplation of the mind-objects 
ธาตุ, มหาภูต, องค์    element 
ธิติ    firmness 
ธุดงค์    austere practices 
ธุระ, ภาระ    burden 
ธูป    incense stick,

น  
นมะ, นมักการะ, ปูชา    homage 
นวกภิกษุ    newly ordained monk 
นวกะ    ennead 
นักบวช, พราหมณ์    priest 
นักรบ, ขัตติยะ, ชนวรรณะกษัตริย์    warrior 
นัตถิกวาท, นัตถิกทิฏฐิ    nihilism 
นาม    name 
นาม, นามธรรม, เจตสิก    mentality 
นามกาย    mental body 
นามรูป    name and form 
นิโรธ    cessation 
นิโรธ    extinction 
นิกาย (แห่งคัมภีร์)    Collection  
นิกาย (แห่งศาสนา)    School
นิกาย    sect 
นิทเทส    demonstration 
นิทเทส, วรรณนา    exposition 
นิทาน (เหตุ, ที่มา)    provenance 
นิทาน (ไม่ใช่เรื่องเล่าเพื่อความสนุกสนานในภาษาไทย แต่หมายถึง เหตุ, ที่มา)    source 
นิพพาน    Nibbàna; Nirvàõa 
นิพพิทา    dispassion 
นิมิต    sign 
นิมิต, นิมิตต์    mental image 
นิมิต, มงคล    omen ; good omen 
นิรยะ นรก    hell
นิรามิส    unworldly (adj)
นิวรณ์    obstruction 
นิวรณ์    hindrance 
นิวาตะ; อปจายนะ (ความอ่อนน้อมถ่อมตน)    humility (adj) humble
นิสสรณะ    escape 
นิสสัย (ในวินัย)    dependence 
นิสสัย (ในวินัย)    guidance 
นิสสัย (ที่อาศัย); อุปถัมภ์    support 

บ                               
บท    term 
บริโภค (เสวย; ใช้กับสมบัติความสุข เปนตน); อัสสาทะ    enjoyment 
บริกรรม (การตระเตรียม)    preparation 
บริขาร    equipment 
บริขาร, ปัจจัย    requisite 
บริวาร (สิ่งของ)    accessory
บังสุกุลจีวร    rag-robe 
บังสุกุลจีวร    refuse-rag-robe 
บัญญัติ    concept
บัญญัติ    description 
บัณเฑาะก์ (กายเป็นชายใจเป็นหญิง)    eunuch 
บัณฑิต    wise man 
บาตร    alms-bowl 
บาป    bad 
บาป    evil 
บาป, ชั่ว    wicked (adj)
บาป, อกุศล    immoral (adj)
บาปกรรม    demeritorious action 
บารมี    perfection 
บิณฑบาต, การไปบิณฑบาต    alms-gathering 
บุคคล    individual
บุคคล    person 
บุญ    merit 
บุญกรรม    meritorious action 
บุณมี, บูรณมี, วันเพ็ญ    full moon; full-moon day 
บุพเพนิวาส    former habitation 
บุพกรณ์   former action 
บุพการี   previous benefactor 
บุพกิจ   preliminary duties 

ต-ถ-ท




ตถตา    objectivity 
ตถตา, ยถาภูตธรรม    reality 
ตทังคะ    substitution of opposites 
ตทารมณ์, ตทาลัมพนะ    registration 
ตบะ, พรต    austerities
ตบะ; ธุดงค์    ascetic practices 
ตปะ, ตบะ, อาตปะ, ความเพียรเผากิเลส    ardour 
ตัณหักขยะ    fading away of craving 
ตัณหา    craving
ตัณหา, ปาสา    thirst 
ตัตรมัชฌัตตตา    neutrality, specific 
ตาณะ (ที่พํานัก, ที่ต้านทาน, ที่กันภัย)    shelter
ติกะ (หมวดสาม)    triad
ติกะ (หมวดสาม)    triplet 
ติตถายตนะ    heresy 
ตีติกขา, ขันติ    forbearance


ถัมภะ    obstinacy 
ถัมภะ    rigidity, mental 
ถีนมิทธะ    lethargy and drowsiness 
ถีนะ    lethargy 
ถีนะ, ลีนตา    sloth 
ถูปะ, สถูป, เจติยะ, เจดีย์    monument

             
ทธิ    curds
ทมะ    adjustment 
ทมะ    taming 
ทมะ, สัญญมะ    self-control 
ทยา, อนุทัย (ความปรานีเอ็นดู)    mercy 
ทวาร    door 
ทสกะ (หมวดสิบ)    decad decad 
ทัสสนะ    vision 
ทัสสนะ    seeing 
ทางจันทรคติ    lunar (adj)
ทาน    giving
ทาน, การบริจาค    donation 
ทาน, จาคะ    charity 
ทาน, จาคะ    liberality 
ทาน, ทานวัตถุ    gift
ทาน, อัตถจริยา    benefaction 
ทายก    benefactor 
ทายก    donor 
ทายัชชะ    inheritance 
ทายัชชะ (ความเป็นทายาท, มรดก)    heritage 
ทิฏฐธรรม, ทิฏฐธัมม์    here and now 
ทิฏฐิ    view 
ทิพย์, พรหม    divine 
ทิพยโสต    divine ear 
ทิพยโสต    heavenly ear 
ทิพยโสต    clairaudience 
ทิพยจักษุ    clairvoyance 
ทิพยจักษุ    divine eye 
ทิพยจักษุ    heavenly eye 
ทิพยวิหาร    heavenly abiding 
ทิศ (ทิสา)    quarter 
ทุกกฏ    wrongdoing 
ทุกข์    misery 
ทุกข์    pain 
ทุกข์    suffering 
ทุกข์, อบาย    woe 
ทุกขเวทนา    painful feeling 
ทุกขนิโรธ, นิโรธ    Cessation of Suffering 
ทุกขนิโรธ, นิโรธ    Extinction of Suffering 
ทุกขสมุทัย, สมุทัย    Cause of Suffering 
ทุกขสมุทัย, สมุทัย    Origin of Suffering 
ทุกะ (หมวดสอง)    dyad dyad 
ทุกะ (หมวดสอง)    couplet
ทุจริต    wrong conduct 
ทุจริต, มิจฉาจาร    misconduct 

ฆ-จ-ฉ-ช-ฌ-ญ-ฐ




ฆราวาส, ชีวิตคฤหัสถ์; การครองเรือน    house-life; household life 
ฆานะ    nose 
ฆานะ    olfactory organ

จ  
จงกรม    walking to and fro 
จตุกกะ (หมวดสี่)    tetrad 
จริต    character 
จริต    temperament 
จักขุ    eye 
จัณฑาล    outcaste 
จาคะ, ทาน    generosity
จาคะ, ปริจจาคะ    giving up
จํานวนพรรษา (ในภิกขุภาวะ หรือในเพศบรรพชิต)    standing (in the Order)
จําพรรษา, วัสสา วาสะ    rains-residence; rains-retreat
จาริก    wander (v)
จิต, จิตต์    cognizance 
จิต, จิตตุบาท, สังกัปปิ, วิตักกะ    thought 
จิต, มโน, นาม    mind 
จิตตานุปัสสนา    contemplation of the mind 
จีวร    robe 
จุติ    decease 
จุติ, อันตรธาน    disappearance

  
ฉักกะ (หมวดหก)    hexad 
ฉัตร (ร่ม)    sunshade 
ฉันทราคะ    lusting wish 
ฉันทะ, เจตนา    will 
ฉันทะ, กาม, ตัณหา, อิจฉา (ความอยาก)    desire 
ฉันทะ, อิจฉา (ความปรารถนา)    wish 
ฉันทะ, อัปปมาทะ    zeal
ฉันทาคติ    partiality

ช  
ชฎิล    matted-hair ascetic 
ชรา    ageing; aging 
ชรา    old age 
ชรา, ชรตา    decay 
ชวนะ    apperception 
ชวนะ    impulsion 
ชัย, วิชัย    conquest 
ชาคริยานุโยค    wakefulness 
ชาดก    birth story 
ชาติ    birth 
ชิวหา    tongue 
ชีวกาล, ชนมกาล, อายุกัป    life-span
ชีวะ, ชีวิตินทรีย์    life-principle 
ชีวิตินทรีย์    life-faculty 
ชีวิตินทรีย์    vitality

ฌ 
ฌาน, ภาวนา    meditation 
ฌาน, อัปปนา    absorption 
ฌาปนกิจ    cremation
ฌาปนสถาน    crematorium
ฌายี, ผู้บําเพ็ญฌาน, นักฌาน, ผู้เจริญ ภาวนา    meditator

ญ 
ญัตติ, ญัติ; วาโยธาตุ    motion 
ญาณ, วิชชา    knowledge  
ญาณ, วิปัสสนา    insight 
ญาณทัสสนะ    knowing and seeing 
ญาติ    kinsman 
ญาติ    relative; relation

ฐ 
ฐาน    causal occasion 
ฐิติ    steadiness

ก-ข-ค





กตัญู    grateful (adj) 
กตัญูตา, กตัญูกตเวทิตา    gratefulness 
กตัญูตา, กตัญูกตเวทิตา    gratitude 
กถา    talk 
กรรม กัมมันตะ   action 
กรรม   act 
กรรม   deed 
กรรม    Kamma; Karma 
กรรมกิเลส    vices of conduct 
กรรมบถ    course of action
กรุณา, อนุกัมปา    compassion 
กลละ, คัพภะ    embryo 
กลหะ, วิวาท    quarrel 
กัป, กัลป์    aeon 
กัป, กัลป์    eon 
กัปปิยะ    allowable (adj)  
กัมมัญญตา    adaptability 
กัมมัญญตา    wieldiness 
กัลยาณมิตตตา    good company 
กาเมสุมิจฉาจาร    sensual misconduct 
กาเมสุมิจฉาจาร    adultery 
กาเมสุมิจฉาจาร    sexual misconduct 
กาม    sense-pleasure
กาม, กามฉันทะ    sensual desire
กาม, กามสุข, กามคุณ    sensual pleasure
กามตัณหา    craving for sensual pleasures
กามตัณหา    sensual craving 
กามตัณหา    sensuous craving 
กามภพ    Sensual Sphere 
กามภพ, กามโลก    sensuous sphere 
กามภูมิ    Sensual Plane 
กามราคะ    sensual lust 
กามสุขัลลิกานุโยค    sensual indulgence 
กาย    body 
กายกรรม    bodily action 
กายทวาร    bodily avenue 
กายทุจริต    bodily misconduct 
กายวิญญัติ    gesture
กายสังขาร    bodily formation; bodily functions 
กายสุจริต    bodily good conduct
กายานุปัสสนา    contemplation of the body 
กายิกทุกข์    bodily pain 
กายิกสุข    bodily happiness 
กายิกะ (ทางกาย)    bodily (adj)
กายิกะ (ทางกาย)    physical (adj)
การเผยแผ่    propagation 
การไปบิณฑบาต    almsround 
การจาริก; สงสาร (เวียนว่ายตายเกิด)    wandering 
การณะ, โยนิ, วิมังสา    reason 
การนิมนต์, อาราธนา, ปวารณา    invitation
การบัญญัต(สิกขาบท)    laying down
การปฏิบัติ, ปฏิปทา    practice 
การพนัน    gambling
การสวดมนต์    chanting 
การสาธยาย, การสวด    recitation 
กาสาวพัสตร์    saffron robe 
กาสาวพัสตร์    years’ standing
กิเลส    defilement 
กิเลส, มละ, มลทิน    impurity 
กิเลสปรินิพพาน (= สอุปาทิเสสนิพพาน)    Extinction of Impurities 
กิจ    task
กิจ, รส    function 
กิจ, วัตร    duty 
กิตติ, กิตติศัพท์    renown  
กิริยาจิต    functional consciouness 
กุกกุจจะ    worry 
กุฎี (กระท่อม)    hut 
กุลบุตร    clansman 
กุศล    profitable (adj)
กุศล    skilled; skilful (adj)
กุศล    wholesome (adj)
กุศลกรรม    skilful action 
กุศลกรรม    wholesome action 
กุหนา    guile 



ขณะ    moment 
ขณิกสมาธิ    momentary concentration 
ขณิกาปิติ    momentary joy 
ขยะ, ขัย (ความสิ้นไป, ความหมดไป)    exhaustion 
ขันติ    tolerance 
ขันติ, ขมะ    patience 
ขันติ, อธิวาสนะ    endurance 
ขันธ- ปรินิพพาน (= อนุปาทิเสสนิพพาน)    Extinction of the Five-Khandha-Process 
ขันธ์    aggregate 
ขันธ์    category 
ขันธ์ ๕    Groups of Existence, the Five



คณโภชน์    group-meal 
คณะ (ในวินัย)    chapter of monks 
คติ    destination 
คติ    bourn 
ครุฐานียบุคคล    respectable person 
คฤหบดี, คฤหัสถ์    householder 
ความเครียด, สารัทธภาวะ    stress 
ความมีสติ    attentiveness 
ความราวราน, ความแตกแยก, (in the Order) สังฆราชี    dissension 
คันถะ    tie 
คันธะ    odour 
คันธารมณ์    odorous object 
คัมภีร์, คันถะ, ปกรณ์    scripture
คัมภีร์, ลึกซึ้ง    profound (adj)
คําเรียกนําหน้าชื่อพระสงฆ์แสดงคารวะ นิยมใช้กับพระเถระหรือพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ (ย่อว่า Ven)    Venerable 
คําเรียกนําหน้าชื่อพระสงฆ์แสดงคารวะ นิยมใช้กับพระสงฆ์ผ่ายมหายานหรือนักบวชในศาสนาอื่น    Reverend
คาถา    verse 
คามวาสี    village-dweller 
คารวะ    respect 
คารวะ, นมะ, ปูชา    veneration 
คุณ, ลักษณะ, องค์    quality 

วันพุธ

เ-โ-ไ


เ-
เขมะ, เกษม    safe (adj)
เจโตปริยญาณ (เทียบ)    telepathy 
เจตนา    volition 
เจตสิก    mental activities 
เจตสิก    mental (adj)uncts 
เจตสิก    mental coefficients 
เจตสิก    mental concomitants 
เจตสิก    mental factors 
เจตสิก    mental qualities 
เจตสิกทุกข์    mental pain 
เจตสิกสุข    mental happiness 
เจตสิกะ (ทางใจ)    mental (adj) 
เญยยธัมม์, ไญยธรรม    knowable things 
เตโชธาตุ    heating element 
เตโชธาตุ; การแผ่ (เมตตา บญกุศล ฯลฯ)    radiation 
เถรวาท (นิกายพระพุทธศาสนาดั้งเดิม ฝ่ายใต้ ปัจจุบัน คู่กับ มหายาน)    Theravada
เถระ    elder 
เทพ, เทวดา, ชาวสวรรค์    heavenly being       
เทวะ, เทพ, เทวดา    god 
เทศนา    preaching 
เทศนา, ธรรม    teaching 
เนกขัมมะ    renunciation 
เนวสัญญานาสัญญายตนะ    Neither Perception Nor Non-Perception, Sphere  of 
เบญจศีล    Five Precepts, the 
เปมะ, เปรม    love 
เปรต    ghost
เภสัช    medicine 
เมตตา    friendliness 
เมตตา    friendliness 
เมตตา    loving-kindness 
เมถุนธรรม    sexual intercourse 
เยภุยยสิกา    decision of the majority 
เวทนา    sensation 
เวทนา    feeling 
เวทนานุปัสสนา    contemplation of the feelings 
เวทยิต    experience 
เวยยาวัจจะ    service 
เวร    hostile action 
เวร    risk 
เวรมณี    abstention 
เวสารัชชะ    intrepidity 
เสขะ    learner 
เสนาสนะ    loathsomeness lodgings 
เหตุ    cause 
เหตุ    root-cause 
เอกพีชี    single-seed 
เอกัคคตา    unification 
เอกัคคตา, จิตตัสเส กัคคตา    one-pointedness of mind 
เอสนา, ปริเยสนา (การแสวงหา)    search; searching                                
เอสนา, คเวสนา, ปริเยสนา    quest 


โ-
โกธะ    anger 
โกธะ    wrath 
โกสัชชะ    idleness 
โกสัชชะ    indolence 
โกสัชชะ, อาลัสยะ    laziness 
โกสัลละ, โกศล, ทักขะ, ทักษะ    skill 
โคจร (ที่เที่ยวบิณฑบาต, ที่หาอาหาร)    alms resort                      
โคจร    resort 
โคตร, กุล, สายตระกูล    clan 
โคตรภู    change-of-lineage 
โจทก์    reprover 
โจทนา    reproving 
โทมนัส, โสกะ    grief 
โทสะ    hate 
โทสะ, เวร    hatred 
โผฏฐัพพะ    tactile object 
โผฏฐัพพะ    touch 
โผฏฐัพพารมณ์, โผฏฐัพพะ    tangible object 
โพชฌงค์    enlightenment factor 
โพชฌงค์    elements of enlightenment 
โพธิ, อภิสัมโพธิ (การตรัสรู้)    enlightenment 
โพธิปักขิยธรรม    enlightenment state 
โภคะ    riches 
โภคะ, ธนะ    wealth 
โมไนย    stillness 
โมฆบุรุษ    foolish man 
โมหะ    dulness; dullness 
โมหะ    delusion 
โยคะ    bond 
โยคะ, ธุระ, ภาระ    yoke 
โรค, พยาธิ (ความเจ็บไข้)    disease        
โลกธรรม    worldly conditions 
โลกธรรม    worldly vicissitudes 
โลกิยะ, โลกีย์    mundane (adj)
โลกิยะ, โลกีย, สามิส    worldly (adj) 
โลกุตตระ    supermundane; supramundane (adj) 
โลกุตตระ    transcendental 
โลภ    acquisitiveness 
โลภะ    greed 
โวหาร    usage 
โสกะ, โศก    sorrow 
โสดาบัน    Stream-Enterer; Stream-Entrant; Stream Winner; Stream-Attainer 
โสดาบัน ผู้สัตตักขัตตุปรมะ    Seven-Times-at-Most Stream-Enterer 
โสดาปัตติผล    Stream-Entry, fruition of 
โสดาปัตติมรรค    Stream-Entry, path of 
โสตะ    ear 
โสมนัส, (เจตสิก) สุข, ปิติ, มุทิตา    joy 
โสวจัสสตา    meekness 
โสวจัสสตา    obedience 
โอฆะ    flood 
โอชา    nutritive essence 
โอตตัปปะ    moral dread 
โอตตัปปะ    fear of blame 
โอปปาติกะ    spontaneously born creature 
โอภาส    illumination 
โอวาท    admonition 
โอวาท    advice 
โอวาท    exhortation 
โอสารณา; ปฏิสังขรณ์    restoration 

ไ-
ไตรลักษณ์    Signs of Being, the Three 
ไตรสรณะ    Refuge, the Threefold 
ไตรสิกขา    Training, the Threefold 

วันอาทิตย์

๔.๒.๑ บุญกิริยาวัตถุ ๑๐

บุญกิริยาวัตถุ คือ วัตถุอันเป็นที่ตั้งแห่งบุญกุศล บุญกิริยาวัตถุ ๑๐ แสดงไว้ ๒ นัย โดยนัยแห่งพระสูตร และ โดยนัยแห่งพระอภิธรรรม

นัยพระสูตร แสดงบุญกิริยาวัตถุ ๑๐ ที่เกิดทางทวาร ๓ คือ กายทวาร วจีทวาร และมโนทวาร ทวารละ ๑๐ ประการ เช่น การให้ทาน เกิดได้ ๓ ทวาร บุญกิริยวัตถุมี ๑๐ เกิดได้ ๓ ทวาร จึงได้เป็น ๓๐
นัยพระอภิธรรม แสดงบุญกิริยาวัตถุ ๑๐ ประการ ได้แก่
๑. ทาน (การให้ทาน) 
๒. ศีล (การรักษาศีล) 
๓. ภาวนา (การเจริญภาวนา) 
๔. อปจายนะ (การอ่อนน้อมถ่อมตน) 
๕. เวยยาวัจจะ (การช่วยงานกุศล) 
๖. ปัตติทาน (การอุทิศส่วนกุศล) 
๗. ปัตตานุโมทนา (การอนุโมทนากุศล) 
๘. ธัมมัสสวนะ (การฟังธรรม)
๙. ธัมมเทศนา (การแสดงธรรม) 
๑๐. ทิฏฐุชุกรรม (การทำความเห็นให้ตรงกับความจริง) 

บุญกิริยาวัตถุ ๑. ทาน
ทาน คือ การให้สิ่งที่เป็นประโยชน์ต่อผู้รับ ลักษณะของทานมี ๔ ประการ คือ
    ๑. เป็นการให้แก่ผู้อื่น
    ๒. เป็นการทำลายความโลภออกจากตัว
    ๓. ผลของทานจะให้ความสมบูรณ์พูนสุขในการเวียนเกิด เวียนตาย จนถึงนิพพาน
    ๔. เกิดขึ้นจากศรัทธาเห็นประโยชน์ของทานก่อน การทำทาน จึง    เกิดขึ้น

คำว่า “ ทาน” มุ่งหมายที่เจตนา ได้แก่ เจตนาเจตสิกที่ประกอบในมหากุศลจิต ๘ อันเป็นเหตุให้เกิดการทำทาน เจตนาทานมี ๓ ประการ คือ
    ๑. ปุพพเจตนาทาน คือ เจตนาก่อนให้ทาน
    ๒. มุญจเจตนาทาน คือ เจตนาขณะให้ทาน
    ๓. อปรเจตนาทาน คือ เจตนาหลังจากให้ทาน

เจตนาก่อนให้ ขณะให้ หลังจากที่ให้แล้ว ต้องให้ทานโดยความไม่โลภ ไม่โกรธ และ ไม่หลง เข้ามาแวดล้อมมาคั่นในระหว่างกาลทั้ง ๓ ทาน ชนิดนี้ย่อมจะได้อานิสงส์มาก แต่ถ้าการให้ทานในคราวใดมีอกุศลมา แวดล้อมมาคั่นในระหว่างกาลทั้ง ๓ ทานชนิดนี้ย่อมให้ผลอานิสงส์น้อย ส่งผลต่างกันโดยชาติ โดยสกุล โดยฐานะ ทรัพย์สมบัติ บริวารบ้าง ที่เป็น เช่นนี้เพราะเนื่องมาจากทาน ศีล ภาวนา ที่ถึงพร้อมด้วยเจตนาทั้ง ๓ กาล หรือไม่พร้อมทั้ง ๓ กาล ขาดไปอย่างใดอย่างหนึ่ง หรือไม่มีความตั้งใจเจตนาเลยนั้นเองเป็นเหตุด้วย เหตุนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงกล่าวโดยมีใจความว่า “จงมีความยินดีก่อนที่จะทำ จงยังความเลื่อมใสในขณะที่กำลังทำ เมื่อทำเสร็จแล้วจงยังความปลื้มใจให้เกิดขึ้น ความเป็นไปแห่งใจที่มีอาการทั้ง ๓ ดังนี้ เป็นการทำบุญที่สมบูรณ์ที่สุด

วัตถุทาน สิ่งที่นำมาให้ทานหรือเรียกว่า วัตถุทาน มี ๓ คือ 
    ๑. ปัจจัย ๔ (อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย ยารักษาโรค)
    ๒.อารมณ์ ๖ (รูปารมณ์ สัททารมณ์ คันทารมณ์ รสารมณ์ โผฏฐัพพารมณ์และธัมมารมณ์)
    ๓. ทานวัตถุ ๑๐ ( ข้าว น้ำ ผ้า ยาน ได้แก่ รองเท้า ดอกไม้ ของหอม เครื่องลูบไล้ ที่นอน ที่อาศัย เครื่องตามประทีป ได้แก่ ไฟฟ้า ตะเกียง น้ำมัน เชื้อเพลิง) ตัวอย่างเช่น การถวายดอกไม้ ในขณะนั้นดอกไม้ก็เป็นหนึ่งในทาน วัตถุ และกลิ่นของดอกไม้ก็จัดเป็นการให้คันทารมณ์ด้วย หรือการถวาย น้ำมันตะไคร้หอมสำหรับทากันยุง ตัวตะไคร้หอมจัดเป็นหนึ่งในปัจจัย ๔ คือ เป็นยา ส่วนกลิ่นของตะไคร้หอมทำให้ยุงไม่มารบกวน ก็จัดว่ากลิ่นนั้นทำให้ ส่งผลทำให้โผฏฐัพพารมณ์ที่ดีต่อผู้ใช้ด้วย ลักษณะการให้ทานของสัปบุรุษ สัปบุรุษ คือ ผู้ที่มีความรู้ความเข้าใจในธรรม ตั้งอยู่ในทาน ศีล ภาวนา เมื่อบุคคลเหล่านี้จะให้ทาน ย่อมให้ด้วยความเข้าใจในทาน ทานของสัปบุรุษ นี้ได้ชื่อว่า สัปปุริสทาน มี ๕ ประการ คือ 

สัปปุริสทาน ๕ 
๑. สัทธาทาน คือ บริจาคทานโดยความเลื่อมใส เชื่อในการกระทำและผลของการกระทำนั้น ผลภพต่อๆไป จะเป็นผู้มั่งคั่งมีทรัพย์มาก พรั่งพร้อมไปด้วยกามคุณอารมณ์ มีรูปร่างสัณฐานงดงามน่าดูน่าเลื่อมใส มีผิวพรรณวรรณะเปล่งปลั่ง 
๒. สักกัจจทาน คือ บริจาคทานโดยความเคารพ กระทำด้วยตนเอง ไทยธรรมนั้นสะอาดหมดจด ผลในภพต่อๆไป จะเป็นผู้มั่งคั่งมีทรัพย์มาก พรั่งพร้อมไปด้วยกามคุณอารมณ์ บุตร ภรรยา สามี บริวาร เชื่อฟังเอาอกเอาใจ 
๓. กาลทาน คือ บริจาคทานเหมาะสมแก่เวลา ในภพต่อๆไป จะเป็นผู้มั่งคั่งมีทรัพย์มาก พรั่งพร้อมไปด้วยกามคุณอารมณ์ ได้ลาภสักการะเจริญรุ่งเรืองตั้งแต่วัยหนุ่มสาว
๔. อนุคคหิตทาน คือ บริจาคทานโดยการสละอย่างแท้จริง ไม่มีความเสียดายในวัตถุทานนั้น ๆ ในภพต่อๆไป จะเป็นผู้มั่งคั่งมีทรัพย์มาก พรั่งพร้อมไปด้วยกามคุณอารมณ์ จิตใจอิ่มเอิบอยู่กับการเสวยความสุข 
๕. อนุปหัจจทาน คือ บริจาคทานโดยไม่กระทบกระเทือนตนเองและผู้อื่น ในภพต่อๆไป จะเป็นผู้มั่งคั่งมีทรัพย์มาก พรั่งพร้อมไปด้วยกามคุณอารมณ์ ทรัพย์สินพ้นจากภัยอันตรายทั้งปวง 

การให้ทานย่อมยังผลมากอานิสงส์มากแก่ผู้ให้ มีตัวอย่างมากมายใน คัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา และตัวอย่างที่เราพบเห็นอยู่ในชีวิตประจำวัน ผลอานิสงส์ของการให้ทาน ให้ผลได้ทั้งในชาตินี้หรือส่งผลในภพต่อไป และผลอานิสงส์อย่างยิ่ง คือ เป็นปัจจัยทำให้มรรคผลนิพพานเกิดขึ้นได้

บุญกิริยาวัตถุ ๒. ศีล
ศีล คือ ธรรมชาติที่ทำให้กาย วาจาตั้งไว้ด้วยดี ศีลนั้นมีหน้าที่รักษา กาย วาจา ไม่ให้เป็นไปในทางทุจริต อีกความหมายหนึ่ง ศีล คือ ธรรมชาติที่ทรงไว้ซึ่งกุศลธรรม ได้แก่ สมาธิ ปัญญา และวิมุตติ เรื่องศีลเน้นอยู่ที่ กาย กับ วาจา ไม่ให้กระทำทุจริตกรรม เรื่องศีลมีแสดงไว้หลายหมวดหลายนัย ฉะนั้น จะนำมาแสดงไว้โดยสังเขป ๓ ส่วน คือ  
 
ส่วนที่ ๑. ศีล ๔ ประเภท
    ๑. ภิกขุศีล คือ ศีลของพระภิกษุ มี ๒๒๗ ข้อ ที่ได้แสดงไว้ในภิกขุปาติโมกข์
    ๒. ภิกขุนีศีล คือ ศีลของภิกษุณี มี ๓๑๑ ข้อ ที่ได้แสดงไว้ในภิกขุนีปาติโมกข์
    ๓. สามเณรศีล คือ ศีลของสามเณร มี ๑๐ ข้อ
    ๔. คฤหัสถศีล คือ ศีลของผู้ครองเรือน ได้แก่ ศีล ๕ ๒. นิจศีล และ อนิจศีล

ส่วนที่ ๒ นิจศีล และ อนิจศีล 
    ๒.๑ นิจศีล หรือ เรียกอีกอย่างว่า วาริตตศีล คือ ศีลที่สมาทานครั้ง เดียวแล้วรักษาตลอดไปเป็นนิตย์ไม่ต้องสมาทานอีก แต่เมื่อสมาทานไว้แล้ว ถ้าไม่รักษาย่อมจะมีโทษ ได้แก่ ศีลของพระภิกษุ ๒๒๗ ศีลของภิก ษุณี ๓๑๑ ศีลของสามเณร ๑๐ สำหรับ ศีล ๕ จัดว่าเป็นนิจศีลของคฤหัสถ์ทั้งหลายที่จะต้องรักษา แต่ การรักษาต้องสมาทาน เมื่อสมาทานแล้วไม่รักษา ทำให้ศีลขาดก็เป็นโทษ คือ เป็นบาป และถึงแม้ว่าไม่ได้สมาทานศีล ๕ ถ้ามีการทำผิดศีลข้อใดข้อหนึ่งก็ เป็นโทษเป็นบาปเช่นกัน
    ๒.๒ อนิจศีล หรือ เรียกอีกอย่างว่า จาริตตศีล คือ ศีลที่ต้องสมาทาน คือ ขอรับมาเพื่อรักษา แต่ถ้าไม่ต้องการรักษาก็ไม่ต้องสมาทาน ได้แก่ ศีล ของฆราวาส คือ ศีล ๘ , อุโบสถศีล และการประพฤติธุดงค์ ๑๓ ข้อ ของพระภิกษุ สามเณร ศีลกลุ่มนี้จะรักษาก็ได้ หรือไม่รักษาก็ได้ หมายความว่า ถ้าต้องการประพฤติเพื่อขัดเกลากิเลสให้ยิ่งขึ้นก็สมาทานไว้เพื่อประพฤติขัดเกลากิเลส ถ้ารักษาได้ก็เป็นสิ่งที่ดีมีประโยชน์ เป็นบุญ ถ้าไม่ต้องการรักษาก็ไม่มีโทษแต่อย่างใด
ส่วนที่ ๓ อาชีวัฏฐมกศีล
อาชีวัฏฐมกศีล เป็นศีล ๘ อีกประเภทหนึ่งเป็นศีลที่ยิ่งด้วยการประพฤติ เพื่อความสำเร็จในมรรค เป็นสิ่งที่จะต้องประพฤติให้บริสุทธิ์ในขั้นต้นของการดำเนินตามอริยมรรคมีองค์ ๘ อาชีวัฏฐมกศีล จึงเหมาะสำหรับผู้ที่ต้องการเจริญกุศลธรรมให้ยิ่งขึ้นไป เพื่อความเจริญยิ่งในการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน และก็ยังเหมาะกับผู้ที่มีปัญหาด้านสุขภาพที่ยังต้องรับประทานอาหารมื้อเย็น

ความแตกต่างระหว่างอุโบสถศีล และ อาชีวัฏฐมกศีล 

อุโบสถศีล คือ ศีลเพื่อการรักษาระเบียบทางกาย วาจา 
๑.เว้นจากการฆ่าสัตว์
๒. เว้นจากการลักทรัพย์
๓. เว้นจากการก้าวล่วงในพรหมจรรย์
๔.เว้นจากการพูดเท็จ
๕.เว้นจากการดื่มสุราเมรัย
๖.เว้นจากการรับประทานอาหารในยามวิกาล
๗.เว้นจากการตบแต่งเครื่องหอม เครื่องย้อม เครื่องทา
๘. เว้นจากการนอน บน ที่นอนอันสูง ใหญ่ 

อาชีวัฏฐมกศีล คือ ศีลที่ประพฤติให้บริสุทธิ์ยิ่งขึ้น นำไปสู่การดำเนินตามทางมรรคมีองค์ ๘ 
๑. เว้นจากการฆ่าสัตว์
๒. เว้นจากการลักทรัพย์ (สัมมากัมมันตะ) 
๓. เว้นจากการประพฤติผิดในกาม
๔. เว้นจากการพูดเท็จ
๕. เว้นจากการพูดส่อเสียด
๖. เว้นจากการพูดคำหยาบ
๗.เว้นจากการพูดเพ้อเจ้อ
๘. เว้นจากการประกอบอาชีพที่ขัดต่อการเจริญธรรม (สัมมาอาชีวะ)

อาชีพที่ควรงดเว้น คือ
๑. ค้าเนื้อสัตว์ และสัตว์มีชีวิต
๒. ค้ามนุษย์
๓. ค้าอาวุธ
๔. ค้ายาพิษ
๕. ค้าสุรา 

คุณลักษณะและประโยชน์ของศีล 

๑. เป็นที่ตั้งแห่งกุศลธรรมทั้งปวง อุปมาเสมือนแผ่นดิน ย่อมเป็นที่ตั้งของสรรพสิ่งทั้งหลายทั้งสิ่งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต
๒. มีการไม่กระทำในสิ่งที่ผิดศีล เหมือนกับคนไข้ย่อมไม่รับประทานของที่แสลงโรค
๓. มีกาย วาจา ที่บริสุทธิ์ คือ ไม่ทำบาป ด้วยกาย วาจา
๔. มีความละอายและเกรงกลัวต่อบาป (หิริโอตตัปปะ) เป็นต้นเหตุทำ ให้เกิดศีล
๕. ความไม่โกรธ (อโทสะ) ความไม่ประทุษร้ายจะเกิดขึ้นได้ก็ด้วยการรักษาศีล
๖. ย่อมเป็นอุปนิสัยให้ได้มรรคเบื้องต่ำ ๓ คือ โสดาปัตติมรรค สกทาคามิมรรค อนาคามิมรรค เมื่อ เป็นมหากุศลที่มีทาน ศีล รองรับแล้ว จะเป็นอุปนิสัยต่ออรหัตตมรรค อรหัตตผล 

บุญกิริยาวัตถุ ๓. ภาวนา
ภาวนา คือ การทำกุศลอันประเสริฐให้เกิดขึ้นบ่อยๆ หรือ ธรรมชาติใด ที่ทำให้กุศลที่ประเสริฐเกิดขึ้นเป็นครั้งแรกแล้วทำให้เจริญขึ้น
ภาวนา แบ่ง ออกเป็น ๒ อย่าง คือ สมถภาวนา และวิปัสสนาภาวนา สำหรับคำว่า ภาวนาในบุญกิริยาวัตถุ ๑๐ นี้ หมายถึงมหากุศลจิตอย่าง เดียว ได้แก่ การทำให้ปัญญาเกิดขึ้น เช่น การเรียน การสอนธรรมะ ตลอดจนการพิจารณาใคร่ครวญธรรมะต่างๆ จัดเข้าเป็นภาวนา ในบุญกิริยาวัตถุทั้งสิ้น

คุณลักษณะและประโยชน์ของภาวนา
๑. ทำให้กุศลธรรมทั้งหลายเจริญขึ้น จนถึงอรหัตตมรรคและอรหัตตผล เหมือนน้ำย่อมทำให้พืชพันธุ์เจริญงอกงาม จนกระทั่งผลิดอกออกผล
๒. มีการประหาณทำลายบาปอกุศลที่เกิดขึ้น เหมือนเครื่องตัดหรือ เครื่องประหาร
๓. เป็นสื่อนำเข้าสู่การเจริญสติปัฏฐานรูปนาม ให้ถึงซึ่งโลกุตตรธรรม
๔. มีการใส่ใจในอารมณ์ที่ถูกที่ควรไว้ก่อน ภาวนากุศลจึงจะเกิดขึ้นได้ 

บุญกิริยาวัตถุ ๔. อปจายนะ
อปจายนะ คือ การเคารพนอบน้อมต่อบุคคลที่ควรเคารพนอบน้อม โดยมิได้หวังผลใดๆ ไม่หวังใน ลาภ ยศ สักการะแต่อย่างใด ถ้าการเคารพนอบน้อมโดยหวังสิ่งตอบแทนใดๆ ไม่ชื่อว่าเป็น อปจายนะ แต่ เป็นมารยาสาไถย
  
อปจายนะ มี ๒ อย่าง คือ
๑. สามัญอปจายนะ คือ การแสดงความเคารพนอบน้อมต่อ บิดา มารดา ปู่ ย่า ตา ยาย ครู อาจารย์ ซึ่งเรามีหน้าที่ที่จะต้องให้ความ เคารพนอบน้อมต่อท่าน เพราะท่านเป็นผู้ใหญ่เป็นครูอาจารย์
๒. วิเสสอปจายนะ คือ การแสดงความเคารพนอบน้อมในพระรัตนตรัย ด้วยการระลึกถึงพระคุณ พระพุทธคุณต่างๆ ในพระปัญญาคุณ พระอรหันตคุณ พระมหากรุณาธิคุณ เป็นต้น

บุคคลที่ควรเคารพนอบน้อม มี ๓ ประเภท
๑. คุณวุฒิบุคคล คือ บุคคลที่เป็นผู้ใหญ่ หรือบุคคลที่เป็นผู้มีศีลมีธรรม
๒. วัยวุฒิบุคคล คือ บุคคลที่เป็นผู้ใหญ่ หรือบุคคลที่เป็นผู้มีอายุ มากกว่าเรา
๓. ชาติวุฒิบุคคล คือ บุคคลที่เป็นผู้ใหญ่ หรือบุคคลที่เป็นผู้มีชาติ ตระกูลสูง หรือวงศ์สกุลสูง

วุฒิทั้ง ๓ ประเภท ดังกล่าวนั้น ผู้มีวุฒิครบทั้ง ๓ ประเภท เช่น พระมหากษัตริย์ แต่บุคคลทั่วไปบางคนมีคุณวุฒิมากกว่าแต่เขามีวัยวุฒิน้อย กว่า เราก็ควรแสดงความอ่อนน้อม ถ้าทำได้ก็จัดว่าเป็นบุญ 

อานิสงส์ของการเคารพนอบน้อม
๑. ทำให้เป็นผู้มีความรู้ ความฉลาดในธรรม
๒. มีอายุยืน และมีผิวพรรณงดงาม
๓. มีความสุขกายสุขใจ
๔. มีเกียรติยศชื่อเสียง
๕. มีกำลังกายและกำลังปัญญา
๖. เมื่อจากโลกนี้ย่อมไปสู่สุคติ

บุญกิริยาวัตถุ ๕. เวยยาวัจจะ
เวยยาวัจจะ คือการขวนขวายในบุญ ได้แก่ การช่วยเหลือในกิจการ งานที่เกี่ยวกับกุศลต่างๆ หรือ การช่วยเหลือทำการงานต่างๆ ที่ไม่มีโทษ เช่น งานด้านปริยัติ ด้านปฏิบัติ หรือการปฏิสังขรณ์ การทำความสะอาดวัด ปู
ชนียสถาน หรือการงานทางโลกที่ไม่มีโทษ เช่น งานของบิดา มารดา ครู อาจารย์ ญาติพี่น้อง เพื่อนฝูง บุตร ธิดา จัดเข้าเป็นเวยยาวัจจะได้

บุญกิริยาวัตถุ ๖. ปัตติทาน
ปัตติทาน คือ การอุทิศส่วนบุญกุศล เป็นการให้ส่วนบุญกุศลที่ตนได้ กระทำสำเร็จแล้วให้กับบิดา มารดา ครูอาจารย์ ญาติพี่น้อง และสรรพสัตว์ทั้งหลายที่ล่วงลับไปแล้ว องค์ธรรมได้แก่ เจตนาที่ในมหากุศลจิตที่เกิดขึ้น ในขณะที่ตั้งใจอุทิศส่วนบุญกุศลที่ได้กระทำแล้วมีการให้ทาน รักษาศีล เจริญภาวนา เป็นต้น

วิธีการอุทิศส่วนบุญกุศล คือ เมื่อขณะบุญต่างๆ ของเราสำเร็จแล้ว ก็ตั้งเจตนาน้อมระลึกถึงบุญกุศลนั้นแล้วน้อมใจอุทิศขอให้บุญจงสำเร็จแก่บุคคลที่
ล่วงลับไปแล้ว จะอุทิศให้อย่างเจาะจงผู้รับหรืออุทิศให้อย่างไม่เจาะจงผู้รับก็ได้ จะกรวดน้ำ หรือไม่มีน้ำก็ได้ สิ่งสำคัญอยู่ที่เจตนาที่มีจิตคิดจะอุทิศบุญ เมื่อได้อุทิศให้แก่ผู้ล่วงลับไปแล้ว ก็มิใช่ว่าผลบุญนั้นจะลดน้อยถอยลง หรือหมดไปไม่ มีแต่จะเพิ่มพูนขึ้นเป็นลำดับ อุปมาเหมือนการต่อแสงเทียนไปเรื่อยๆเป็นร้อยเป็นพันเล่ม แสงเทียนที่เทียนเล่มแรกก็ยังไม่ดับหรือหมดไป แต่แสงเทียนที่เกิดจากการต่อเทียนไปเป็นจำนวนมากกลับจะทำให้เกิดความสว่างไสวยิ่งขึ้น เช่นเดียวกับบุญที่อุทิศให้ไปไม่ทำให้ต้นบุญเดิมลดลง แต่ทำให้บุญเกิดขึ้นเพิ่มพูนมากขึ้น

การอุทิศบุญกุศลกับการแผ่เมตตา เหมือนหรือต่างกันอย่างไร
การอุทิศส่วนกุศล คือการอุทิศบุญให้กับผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว - ถ้าต้องการให้ผู้ที่ตายไปแล้วได้รับบุญที่เราได้ทำแล้ว ก็ทำได้โดยเมื่อทำบุญสำเร็จแล้วก็บุญกุศลให้กับญาติผู้ล่วงลับไปแล้ว อย่างนี้เรียกว่า การอุทิศบุญ หรือ ปัตติทาน

บุญจะเกิดกับญาติที่ยังมีชีวิตอยู่ ด้วยการปัตตานุโมทนา - ถ้าต้องการให้ผู้ที่ยังมีชีวิตอยู่ได้มีส่วนในบุญที่เราได้ทำแล้ว ก็ทำได้โดยการบอกกล่าวให้เขาเหล่านั้นทราบถึงบุญ เมื่อเขามีความยินดีในบุญ และกล่าวอนุโมทนาด้วย บุญนั้นก็สำเร็จแก่เขา ฉะนั้นถ้าต้องการให้บุคคลที่รักที่ยังมีชีวิตอยู่ได้รับบุญ ก็ต้องให้เขาได้รู้และได้อนุโมทนาคือมีจิตยินดีใน บุญ

การแผ่เมตตาจะทำอย่างไร การแผ่เมตตา คือ มีความรักให้สัตว์ทั้งหลาย และเมตตาจะเกิดขึ้นได้ นั้นจะต้องเจาะจงกับสัตว์ทั้งหลายที่ยังมีชีวิตอยู่ การแผ่เมตตาไปในบุคคลที่ล่วงลับไปแล้วไม่มีผล สำหรับบุคคลที่ล่วงลับไปแล้ว ก็ควรทำในเรื่องการอุทิศบุญ เมื่อทราบว่าการอุทิศบุญทำอย่างไรกับบุคคลใด และการแผ่เมตตาควร ปฏิบัติอย่างไรกับบุคคลใดแล้ว ต่อไปจะได้กระทำได้ถูกต้อง

บุญกิริยาวัตถุ ๗. ปัตตานุโมทนา 

ปัตตานุโมทนา คือ การน้อมรับส่วนบุญที่บุคคลอื่นอุทิศให้ หรือ เรียกว่าอนุโมทนาในส่วนบุญก็ได้ บุญกุศลทั้งหลายที่ได้ทำแล้วอุทิศให้แก่คนอื่นๆ จะโดยกล่าวให้ด้วยวาจาหรือเขียนเป็นตัวอักษรก็ตาม จิตของผู้รับเกิดความโสมนัสขึ้นแล้วด้วยและกล่าวคำว่า “สาธุ” ย่อมสำเร็จเป็นกุศล หรือ การยินดีในบุญที่บุคคลอื่นได้ทำสำเร็จแล้ว เช่น เห็นบุคคลอื่นกำลังทำบุญกุศล เห็นปูชนียสถานที่เป็นวัตถุก่อสร้างจารึกชื่อผู้สร้างอุทิศถวายแล้วก็อนุโมทนาบุญกับเขา ก็เป็นปัตตานุโมทนา เป็นบุญแล้ว

ตัวอย่าง พระเจ้าพิมพิสารสร้างวัดเวฬุวันถวายแด่พระสัมมาสัมพุทธเจ้า เปรตซึ่งในอดีตชาติเคยเป็นญาติของพระเจ้าพิมพิสารได้พากันส่งเสียงร้องโหยหวน เพราะพระเจ้าพิมพิสารไม่ได้ทรงแผ่ส่วนบุญไปให้ พระพุทธองค์จึงทรงแนะให้พระเจ้าพิมพิสารอุทิศส่วนบุญกุศลไปยังเปรตทั้งหลายเหล่านั้น เมื่อเปรตเหล่านั้นได้อนุโมทนาในบุญของพระเจ้าพิมพิสารแล้วก็พ้นจากความเป็นเปรต

บุญกิริยาวัตถุ ๘. ธัมมัสสวนะ
ธัมมัสสวนะ คือ การฟังพระธรรม พระธรรมหมายถึง พระสัทธรรม คือ พระธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ธรรมะที่เป็นการคิดขึ้นมาเองของครูอาจารย์ ธรรมะนั้นไม่ใช่สัทธรรม คือไม่ใช่ธรรมของพระพุทธเจ้า การฟังธรรมที่แย้งและย้อนต่อคำสอนของพระพุทธเจ้า ไม่ชื่อว่าธัมมัสสวนะ ไม่เป็นบุญ ในทางตรงกันข้ามกลับเป็นเหตุให้เกิดบาปอกุศล เพราะธรรมที่ไม่ใช่ธรรมของพระพุทธเจ้า ธรรมเหล่านั้น ไม่ใช่ธรรมที่นำไปสู่ความพ้นทุกข์ ไม่ใช่ธรรมที่เป็นเหตุให้เกิดสัมมาทิฏฐิ ไม่ใช่ธรรมที่เป็นเหตุให้กุศลธรรมเจริญ แต่กลับเป็นเหตุให้อกุศลเจริญ เป็นเหตุให้มิจฉาทิฏฐิเกิดขึ้น เป็นเหตุให้ประพฤติผิด ปฏิบัติผิด

ตัวอย่างเช่น การฟังธรรมที่ผู้สอนบอกว่า ถ้ายิ่งทำบุญด้วยเงินจำนวนมากเท่าไร ผลแห่งบุญก็ยิ่งจะมากเท่านั้น ผลบุญนั้นจะส่งได้เร็วขึ้นตามจำนวนเงินที่ทำ นี้เป็นอสัทธรรม ฟังแล้วไม่เป็นบุญ แต่เป็นเหตุให้อกุศลเกิดขึ้น คือ เมื่อเชื่อเช่นนั้นก็เกิดความโลภ หวังผลบุญที่จะได้รับ ยิ่งทำบุญด้วยเจตนาที่ผิด 

ส่วนการฟังธรรมที่ผู้สอนกล่าวเรื่องบุญว่า บุญคือเจตนาที่เป็นกุศล การทำบุญทำได้หลายอย่าง เช่น การให้ทานเป็นการสละ เป็นการขัดเกลากิเลส คือ ความโลภ เป็นการขัดเกลามัจฉริยะ คือความหวงแหน การให้ทานต้องมีเจตนาที่ดีทั้ง ๓ กาล ให้แล้ว ไม่หวังผลตอบแทน เพราะเข้าใจถูกแล้วว่าเมื่อทำเหตุดี ผลย่อม ดี ให้แล้วไม่หวงแหนในสิ่งที่ให้ไปแล้ว เป็นต้น นี้เป็น สัทธรรม เป็นธัมมัสสวนะ

การฟังธรรม มี ๒ ประการ
๑. การฟังธรรมเพื่อให้คนทั้งหลายชื่นชม คือ ปรารถนาว่าเมื่อบุคคลอื่นทราบ เขาก็จะกล่าวถึงเราว่าเป็นคนดีมีศรัทธา มีศีลธรรม เป็นต้น อย่างนี้เป็นการฟังที่มิได้เกิดจากความเลื่อมใสศรัทธาที่แท้จริง มีกิเลสซ่อนเร้นอยู่ ย่อมจะมีผลน้อย อานิสงส์น้อย
๒. การฟังธรรมที่ทำให้จิตใจอ่อนโยน คือ ปรารถนาเพื่อให้เกิดสติปัญญา เพื่อจะได้รู้จักคำสอนในพระพุทธศาสนา รู้จักบุญรู้จักบาป และสิ่ง ที่เป็นประโยชน์และมิใช่ประโยชน์ เป็นต้น การฟังธรรมชนิดนี้ทำให้กุศลเกิดขึ้นอย่างแท้จริง ย่อมมีผลอานิสงส์มาก

บุญกิริยาวัตถุ ๙. ธรรมเทศนา
ธรรมเทศนา คือ การแสดงธรรม ธรรมเทศนานี้ก็เป็นไปในทำนอง เดียวกันกับธัมมัสสวนะ กล่าวคือ ต้องสอนธรรมที่เป็นธรรมของพระพุทธเจ้า จึงเป็นธรรมเทศนา

อานิสงส์ของการแสดงธรรม มี ๒ ประการ
๑. การแสดงธรรมที่ได้อานิสงส์มาก ผู้แสดงธรรมที่จะได้อานิสงส์ ต้องแสดงธรรมโดยเป็นลำดับ ต้องแสดงธรรมด้วยมีจิตอนุเคราะห์แก่ผู้ศึกษา ไม่ว่าผู้ศึกษาจะเป็นใครก็ตาม ก็มีจิตอนุเคราะห์เสมอเหมือนกันหมดไม่แบ่งชั้นวรรณะ ต้องแสดงธรรมโดยไม่มุ่งหวังในลาภสักการะ สรรเสริญ มุ่งแต่จะให้สำเร็จประโยชน์แก่ผู้ศึกษา คือ เมื่อผู้ศึกษาเข้าใจในธรรมะที่ถูกต้อง ก็จะเจริญงอกงามในบุญ ซึ่งจะเป็นเหตุให้ถึงอมตธรรมคือพระนิพพาน การแสดงธรรมเช่นนี้จึงจะได้ชื่อว่าเป็นธรรมเทศนาที่แท้จริง จะเป็นเหตุให้ผู้แสดงได้บุญมากได้อานิสงส์มาก 

๒. การแสดงธรรมที่ได้อานิสงส์น้อย ผู้แสดงธรรมที่ไม่มีจิต อนุเคราะห์ผู้ฟัง แสดงธรรมเพราะหวังลาภสักการะ สรรเสริญ แสดงธรรม เพื่อให้คนรู้ว่าเราเป็นครูอาจารย์ เป็นผู้สอนธรรมะเป็นต้น การแสดงธรรมอย่างนี้เป็นการแสดงธรรมชนิดที่มีกิเลสแอบแฝงอยู่ ผลอานิสงส์ก็จะไม่เกิดขึ้นกับผู้แสดง ถ้าเกิดก็เกิดได้น้อย เพราะผู้แสดงธรรมนั้นมีอกุศลเกิดขึ้น อกุศลนี้เปรียบเสมือนตอที่ผุดขึ้นมากั้นกุศลที่จะเกิดขึ้น

บุญกิริยาวัตถุ ๑๐. ทิฏฐุชุกรรม
ทิฏฐุชุกรรม คือ การกระทำความเห็นให้ตรงกับความเป็นจริง ได้แก่ กัมมัสสกตาญาณ คือ ปัญญาที่รู้ว่าสัตว์ทั้งหลายมีกรรมเป็นของตนเอง จะทำดีหรือทำชั่วก็ตาม ย่อมจะต้องได้รับผลของกรรม นั้น
ธรรมที่เป็นปัจจัยให้เกิดกัมมัสสกตาญาณ มี ๓ ประการ
๑. สุตมยปัญญา คือ ปัญญาที่เกิดจากการศึกษาเล่าเรียน การเรียนนี้มุ่งหมายการศึกษาคำสอนของพระพุทธเจ้าซึ่งเป็นการแสดงความจริงของชีวิต มีเหตุมีผล เป็นไปตามกฎแห่งกรรม เมื่อศึกษาแล้วย่อมทำให้เกิดความเข้าใจในคำสอน ส่งผลทำให้ผู้ศึกษามีการมุ่งมั่นในการให้ทาน รักษาศีล และเจริญภาวนา เป็นต้น ได้ถูกต้อง
๒. จินตามยปัญญา คือ ปัญญาที่เกิดจากการคิดพิจารณาในความ เป็นอยู่ของสัตว์ทั้งหลาย เกี่ยวกับความมีโรค ไม่มีโรค ความโง่ ความฉลาด ความสุข ความทุกข์ อายุสั้น อายุยืน เหล่านี้เป็นต้น เมื่อคิดพิจารณาถูกต้อง เช่นนี้แล้ว จึงเป็นเหตุให้เกิดกัมมัสสกตาญาณ
๓. ภาวนามยปัญญา คือ ปัญญาที่เกิดจากการเจริญวิปัสสนา เป็น ปัจจัยให้เกิดกัมมัสสกตาญาณ มีการเห็นนามรูปพร้อมทั้งปัจจัยของนามรูป เป็นต้น ถึงแม้ว่า บุคคลทั้งหลายโดยส่วนมากจะยังไม่สามารถเห็นความเป็นจริงของรูปนาม ไม่รู้ปัจจัยอันเป็นเหตุเกิดของรูปนาม เพราะบุคคลยังยึดรูปนามขันธ์ ๕ นี้ ว่าเป็นเรา เป็นของๆเราเป็นต้น แต่ถ้ามีความเห็นตรงตามทส
วัตถุกสัมมาทิฏฐิ ๑๐ ประการ ก็ชื่อว่ามีกัมมัสสกตาญาณ เป็นทิฏฐุชุกรรม คือ เห็นถูกต้องตรงความเป็นจริงได้เช่นกัน

ทสวัตถุกสัมมาทิฏฐิ ๑๐ ประการ
๑. เห็นว่า การทำบุญ ย่อมได้รับผลของบุญ คือ ผลดีมีประโยชน์
๒. 
เห็นว่า การบูชา ย่อมได้รับผลของการบูชา คือ ผลดีมีประโยชน์
๓. 
เห็นว่า การเชื้อเชิญต้อนรับ ย่อมได้รับผลของการเชื้อเชิญต้อนรับ คือ ผลดีมีประโยชน์
๔. 
เห็นว่า การทำดีทำชั่ว ย่อมได้รับผลของการทำดีทำชั่ว ทั้ง ทางตรงและทางอ้อม
๕. 
เห็นว่า ภพนี้ โลกนี้ (ปัจจุบัน) มี เพราะมีการเกิด
๖. 
เห็นว่า ภพหน้าโลกหน้ามี เพราะคนตายแล้วยังมีกิเลส จึงต้องเกิดในโลกหน้าอีก
๗. 
เห็นว่า การทำดีทำชั่วต่อมารดา จะต้องได้รับผลดีหรือผลชั่วใน อนาคต
๘. 
เห็นว่า การทำดีทำชั่วต่อบิดา จะต้องได้รับผลดีหรือผลชั่วใน อนาคต
๙. 
เห็นว่า สัตว์ที่เกิดแล้วเติบโตขึ้นทันที คือ สัตว์นรก เปรต อสุรกาย เทวดา พรหม มีจริง
๑๐. 
เห็นว่า ผู้รู้แจ้งโลกนี้และโลกหน้า สามารถชี้แจงให้เห็นจริงได้นั้นมี และผู้ที่ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบ เพื่อเข้าถึงมรรคผลนิพพานนั้นก็มี

ในทสวัตถุกสัมมาทิฏฐิ ๑๐ ประการ เป็นเหตุให้มีกัมมัสสกตาญาณ เกิดขึ้นในขันธสันดาน ดังนั้นควรสำรวจว่าตนมีความเห็นใน ๑๐ ประการนี้ ครบถ้วนหรือไม่ ถ้ายังไม่ครบถ้วนก็ควรศึกษาธรรมะและเจริญการปฏิบัติ ภาวนา เพื่อปรับปรุงแก้ไขความเห็นของตนให้สมบูรณ์ยิ่งขึ้น 


สรุป “ บุญ” ว่าโดย มนุสสธรรม และ อุตริมนุสสธรรม การงดเว้นจากอกุศลกรรมบถ ๑๐ มีการให้ทาน การรักษาศีล และ ภาวนา(โดยความหมายบุญกิริยาวัตถุ ไม่ใช่ ภาวนากรรมฐาน) ก็มีเจตนา และวิรติ เป็นต้น เข้าประกอบร่วมกับมหากุศลจิต ๘ นี้เป็นสิ่งสำคัญที่จะเป็น ปัจจัยเบื้องต้นที่จะให้บรรลุคุณวิเศษต่างๆ ได้ ผลแห่งกุศลเบื้องต้น เป็นเหตุ เป็นที่พึ่งอาศัยทำให้พ้นไปจากอบายภูมิ ไปสู่สุคติภูมิได้เท่านั้น คือ ทำให้ไปเกิดเป็นมนุษย์เป็นเทวดาได้เท่านั้น เปรียบเหมือนเรือลำน้อยที่พอเป็นที่อาศัย ข้ามจากฝั่งนี้ไปสู่ฝั่งโน้นซึ่งสะดวกสบายกว่าการลุยน้ำข้ามไปเท่านั้นเอง เป็นกุศลขั้นต่ำที่มนุษย์ปกติธรรมดาทั่วไปควรทำให้เกิดขึ้น และก็สามารถทำให้เกิดขึ้นได้โดยไม่ต้องอาศัยความสามารถพิเศษใดๆ อย่างนี้เองท่านจึง เรียกว่า “มนุสสธรรม(หรือมนุษยธรรม) ดังคำว่า “ มนุสฺสธมฺโม นาม ทส กุสลกมฺมปถา แปลว่า กุศลกรรมบถ ๑๐ ชื่อว่า มนุสสธรรม ” หมายความว่า เป็นธรรมที่ผู้เป็นมนุษย์ทั้งหลายทั่วไปพึงทำให้เกิดขึ้นได้ ส่วนเจตนาที่ประกอบร่วมกับรูปาวจรกุศลจิต อรูปาวจรกุศลจิต และโลกุตตรกุศลจิต ที่เป็นความสำเร็จจากการเจริญสมถะและวิปัสสนานั้น เป็นกุศลกรรมขั้นสูงที่ไม่ใช่สักแต่ว่าทำให้พ้นจากอบายภูมิไปสู่กามสุคติ ๗ คือ มนุษย์ และเทวดาได้เท่านั้น แต่สามารถทำคติที่ถึงนั้นให้เป็นคติที่ยอดเยี่ยมพิเศษ คือเป็นพรหมชั้นรูปพรหมและอรูปพรหม อันสูงกว่ามนุษย์หรือเทวดา หรือทำให้ถึงธรรมที่ดับทุกข์ คือ พระนิพพานอันยอดเยี่ยมสูงสุด จึงเปรียบเหมือนเรือใหญ่ ที่ไม่ใช่สักแต่ว่าจะอาศัยข้ามจากฝั่งนี้ไปถึงฝั่งตรงกันข้ามโน้นได้เท่านั้น แต่ว่าใช้อาศัยออกสู่มหาสมุทรได้อีกด้วย ฉะนั้นจึงเป็นกุศลกรรมชั้นสูง ที่มนุษย์ปกติธรรมดาไม่สามารถจะสำเร็จกันได้โดยทั่วไป เฉพาะบุคคลที่มีความสามารถพิเศษ มีวาสนาบารมี อบรมมาในอดีตชาติเป็นอย่างดีแล้ว และปัจจุบันก็ขวนขวายเจริญบุญขั้นสูงนี้ จึงจะทำให้สำเร็จได้ โดยเหตุนี้ท่านจึงไม่เรียกกุศลกรรมเหล่านี้ว่ามนุสสธรรม แต่เรียกว่า “อุตริมนุสส ธรรม” แปลว่า ธรรมที่ยอดเยี่ยมกว่าธรรมของมนุษย์ปกติธรรมดา ดังคำว่า “ อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม นาม ฌาน วิโมกฺข สมาธิ สมาปตฺติ ญาณทสฺสน มคฺค ภาวนา ผลสจฺฉิกิริยา กิเลสปฺปหาน วินีวรณตา จิตฺตสฺส สุํฺญาคาเร อภิรติ (จากวิ.มหา.) ” แปลว่า ฌาน , วิโมกข์, สมาธิ , สมาบัติ , ญาณทัสสนะ , การเจริญมรรค , การกระทำผลให้แจ้ง , การละกิเลสได้ ภาวะที่จิตปราศจากนิวรณ์ , ความยินดียิ่งในสุญญาคาร เหล่านี้ ชื่อว่า อุตริมนุสสธรรม ”