อารมณ์พิสดาร
❁❁ อารมณ์พิสดาร ❁🥀
แสดงอารมณ์พิสดาร ๒๑ ประเภท
๑. กามอารมณ์ ได้แก่ กามจิต ๕๔, เจตสิก ๕๒, รูป ๒๘ ได้อารมณ์ ๖
๒. มหัคคตอารมณ์ ได้แก่ มหัคคตจิต ๒๗, เจตสิก ๓๕, ได้อารมณ์ ๑ คือ ธรรมารมณ์
๓. นิพพานอารมณ์ ได้แก่ นิพพาน ได้อารมณ์ ๑ คือ ธรรมารมณ์
๔. นามอารมณ์ ได้แก่ จิต ๘๙, เจตสิก ๕๒, นิพพาน ๑ ได้อารมณ์ ๑ คือ ธรรมารมณ์
๕. รูปอารมณ์ ได้แก่ รูป ๒๘ ได้อารมณ์ ๖
๖. ปัจจุบันอารมณ์ ได้แก่ จิต, เจตสิก, รูป ที่กำลังเกิดขึ้น ได้อารมณ์ ๖
๗. อดีตอารมณ์ ได้แก่ จิต, เจตสิก, รูป ที่ดับไปแล้ว ได้อารมณ์ ๖
๘.อนาคตอารมณ์ ได้แก่ จิต, เจตสิก, รูป ที่จะเกิดขึ้น ได้อารมณ์ ๖
๙. กาลวิมุตตอารมณ์ ได้แก่ นิพพาน, บัญญัติ ได้อารมณ์ ๑ คือ ธรรมารมณ์
๑๐. บัญญัติอารมณ์ ได้แก่ อัตถบัญญัติ, สัททบัญญัติ ได้อารมณ์ ๑ คือ ธรรมารมณ์
๑๑. ปรมัตถอารมณ์ ได้แก่ จิต, เจตสิก, รูป, นิพพาน ได้อารมณ์ ๖
๑๒. อัชฌัตตอารมณ์ ได้แก่ จิต, เจตสิก, รูป ที่เกิดขึ้นภายในตนเอง ได้อารมณ์ ๖
๑๓. พหิทธอารมณ์ ได้แก่ จิต, เจตสิก, รูป ที่เกิดขึ้นแก่ผู้อื่น และรูปที่ไม่มีชีวิต รวมทั้งนิพพาน, บัญญัติ ได้อารมณ์ ๖
๑๔. อัชฌัตตพหิทธอารมณ์ ได้แก่ จิต, เจตสิก, รูป ที่เกิดภายในตนและภายนอกตน ได้อารมณ์ ๖
๑๕. ปัญจารมณ์ ได้แก่ วิสัยรูป ๗ ได้อารมณ์ ๕
๑๖. รูปารมณ์ ได้แก่ สีต่าง ๆ
๑๗. สัททารมณ์ ได้แก่ เสียงต่างๆ
๑๘. คันธารมณ์ ได้แก่ กลิ่นต่างๆ
๑๙. รสารมณ์ ได้แก่ รสต่างๆ
๒๐. โผฏฐัพพารมณ์ ได้แก่ เย็น-ร้อน, อ่อน-แข็ง, หย่อนตึง
๒๑. ธรรมารมณ์ ได้แก่ จิต, เจตสิก, ปสาทรูป, สุขุมรูป, นิพพาน, บัญญัติ
🠞 ๑. กามอารมณ์
จิตที่รับกามอารมณ์ได้ มี ๕๖ ดวง คือ :- ก. จิตที่รับกามอารมณ์แน่นอนมี ๒๕ ดวง ได้แก่
- ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง
- มโนธาตุ ๓ ดวง
- สันตีรณจิต ๓ ดวง
- หสิตุปปาทจิต ๑ ดวง
- มหาวิบากจิต ๘ ดวง
- อกุศลจิต ๑๒ ดวง
- มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง
- มหากุศลจิต ๘ ดวง
- มหากิริยาจิต ๘ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับกามอารมณ์ไม่ได้ มี ๓๕ ดวง ได้แก่
- มหัคคตจิต ๒๗
- โลกุตตรจิต ๘
🠞 ๒. มหัคคตอารมณ์ จิตที่รับมหัคคตอารมณ์ มี ๓๗ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับมหัคคตอารมณ์แน่นอนมี ๖ ดวง ได้แก่
- วิญญาณัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
ข. จิตที่รับมหัคคตอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๓๑ ดวง ได้แก่
- อกุศลจิต ๑๒ ดวง
- มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง
- มหากุศลจิต ๘ ดวง
- มหากิริยาจิต ๘ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับมหัคคตอารมณ์ไม่ได้ มี ๕๔ ดวง คือ
- อเหตุกจิต (เว้นมโนทวาราวัชชนจิต ๑) ๑๗ ดวง
- มหาวิบากจิต ๘ ดวง
- รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง
- อากาสานัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- อากิญจัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๓. นิพพานอารมณ์ จิตที่รับนิพพานอารมณ์ได้ มี ๑๙ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับนิพพานอารมณ์แน่นอนมี ๘ ดวง ได้แก่
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
ข. จิตที่รับนิพพานอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๑๑ ดวง ได้แก่
- มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง
- มหากุศลญาณสัมปยุตจิต ๔ ดวง
- มหากิริยาญาณสัมปยุตจิต ๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับนิพพานอารมณ์ไม่ได้ มี ๗๒ ดวง ได้แก่
- อกุศลจิต
- อเหตุกจิต (เว้นมโนทวาราวัชชนะ)
- มหากุศลญาณวิปปยุตจิต
- มหากิริยาญาณวิปปยุตจิต
- มหาวิบากจิต
- มหัคคตจิต
🠞 ๔. นามอารมณ์ จิตที่รับนามอารมณ์ได้ มี ๕๗ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับนามอารมณ์แน่นอนมี ๑๔ ดวง ได้แก่
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
- วิญญาณัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
ข. จิตที่รับนามอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๓ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ-มโนธาตุ) ๔๑ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับนามอารมณ์ไม่ได้ มี ๓๔ ดวง ได้แก่
- ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง
- มโนธาตุ ๓ ดวง
- รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง
- อากาสานัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- อากิญจัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
🠞 ๕. รูปอารมณ์ จิตที่รับรูปอารมณ์ได้ มี ๕๖ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับรูปอารมณ์แน่นอนมี ๑๓ ดวง ได้แก่
- ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง
- มโนธาตุ ๓ ดวง
ข. จิตที่รับรูปอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๓ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ-มโนธาตุ) ๔๑ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับรูปอารมณ์ไม่ได้ มี ๓๕ ดวง ได้แก่
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๖. ปัจจุบันอารมณ์ จิตที่รับปัจจุบันอารมณ์ได้ มี ๕๖ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับปัจจุบันอารมณ์แน่นอนมี ๑๓ ดวง ได้แก่
- ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง
- มโนธาตุ ๓ ดวง
ข. จิตที่รับปัจจุบันอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๓ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวีปัญจวิญญาณ -มโนธาตุ) ๔๑ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับปัจจุบันอารมณ์ไม่ได้ มี ๓๕ ดวง ได้แก่
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๗. อดีตอารมณ์ จิตที่รับอดีตอารมณ์ได้ มี ๔๙ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับอดีตอารมณ์แน่นอนมี ๖ ดวง ได้แก่
- วิญญาณัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
ข. จิตที่รับอดีตอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๓ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวีปัญจวิญญาณ -มโนธาตุ) ๔๑ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับอดีตอารมณ์ไม่ได้ มี ๔๒ ดวง ได้แก่
- ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง
- มโนธาตุ ๓ ดวง
- รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง
- อากาสานัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- อากิญจัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๘. อนาคตอารมณ์ จิตที่รับอนาคตอารมณ์ได้ มี ๔๓ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับอนาคตอารมณ์แน่นอน - ไม่มี
ข. จิตที่รับอนาคตอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๓ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ-มโนธาตุ) ๔๑ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับอนาคตอารมณ์ไม่ได้ มี ๔๘ ดวง ได้แก่
- ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง
- มโนธาตุ ๓ ดวง
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๙. กาลวิมุตตอารมณ์ จิตที่รับกาลวิมุตตอารมณ์ได้ มี ๖๐ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับกาลวิมุตตอารมณ์แน่นอนมี ๒๙ ดวง ได้แก่
- รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง
- อากาสานัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- อากิญจัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
ข. จิตที่รับกาลวิมุตตอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๓๑ ดวง ได้แก่
- อกุศลจิต ๑๒ ดวง
- มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง
- มหากุศลจิต ๘ ดวง
- มหากิริยาจิต ๑๒ ดวง
- อภิญญาจิต ๑๒ ดวง
ค. จิตที่รับกาลวิมุตตอารมณ์ไม่ได้ มี ๓๑ ดวง ได้แก่
- อเหตุกจิต (เว้นมโนทวาราวัชชนจิต) ๑๗ ดวง
- มหาวิบากจิต ๘ ดวง
- วิญญาณัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
🠞 ๑๐. บัญญัติอารมณ์ จิตที่รับบัญญัติอารมณ์ได้ มี ๕๒ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับบัญญัติอารมณ์แน่นอนมี ๒๑ ดวง ได้แก่
- รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง
- อากาสานัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- อากิญจัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
ข. จิตที่รับบัญญัติอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๓๑ ดวง ได้แก่
- อกุศลจิต ๑๒ ดวง
- มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง
- มหากุศลจิต ๘ ดวง
- มหากิริยาจิต ๘ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับบัญญัติอารมณ์ไม่ได้ มี ๓๙ ดวง คือ
- อเหตุกจิต (มโนทวาราวัชชนะ) ๑๗ ดวง
- มหาวิบากจิต ๘ ดวง
- วิญญาณัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๑๑. ปรมัตถอารมณ์ จิตที่รับปรมัตถอารมณ์ได้ มี ๗๐ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับปรมัตถอารมณ์แน่นอนมี ๓๙ ดวง ได้แก่
- อเหตุกจิต (เว้นมโนทวาราวัชชนะ) ๑๗ ดวง
- มหาวิบากจิต ๘ ดวง
- วิญญาณัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
ข. จิตที่รับปรมัตถ์อารมณ์ไม่แน่นอนมี ๓๑ ดวง ได้แก่ :-
- อกุศลจิต ๘ ดวง
- มโนทวาราวัชชนจิต ๘ ดวง
- มหากุศลจิต ๘ ดวง
- มหากิริยาจิต ๘ ดวง
- อภิญญาจิต ๘ ดวง
ค. จิตที่รับปรมัตถอารมณ์ไม่ได้ มี ๒๑ ดวง ได้แก่ :-
- รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง
- อากาสานัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- อากิญจัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
🠞 ๑๒. อัชฌัตตอารมณ์ จิตที่รับอัชฌัตตอารมณ์ได้ มี ๖๒ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับอัชฌัตตอารมณ์แน่นอนมี ๖ ดวง ได้แก่
- วิญญาณัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
ข. จิตที่รับอัชฌัตตอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๕๖ ดวง ได้แก่
- กามจิต ๕๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับอัชฌัตตอารมณ์ไม่ได้ มี ๒๙ ดวง ได้แก่
- รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง
- อากาสานัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- อากิญจัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๑๓. พหิทธอารมณ์ จิตที่รับพหิทธอารมณ์ได้ มี ๘๒ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับพหุทธอารมณ์แน่นอนมี ๒๖ ดวง ได้แก่
- รูปาวจรจิต ๑๕ ดวง
- อากาสานัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
ข. จิตที่รับพหุทธอารมณ์ไม่แน่นอนมี ๕๖ ดวง ได้แก่
- กามจิต ๕๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับพหุทธอารมณ์ไม่ได้ มี ๙ ดวง ได้แก่
- วิญญาณัญจายตนฌานจิต ๓ ดวง
- อากิญจัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
- เนวสัญญานาสัญญายตนฌานจิต ๓ ดวง
🠞 ๑๔. อัชฌัตตพหิทธอารมณ์ จิตที่รับอัชฌัตตพหิทธอารมณ์ได้ มี ๕๖ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับอัชฌัตตพหิทธอารมณ์แน่นอน - ไม่มี
ข. จิตที่รับอัชฌัตตพหิทธอารมณ์ไม่แน่นอน มี ๕๖ ดวง ได้แก่
- กามจิต ๕๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับอัชฌัตตพหิทธอารมณ์ไม่ได้ มี ๓๕ ดวง ได้แก่
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๑๕. ปัญจารมณ์ จิตที่รับปัญจารมณ์ได้ มี ๔๖ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับปัญจารมณ์แน่นอนมี ๓ ดวง ได้แก่
- มโนธาตุ ๓ ดวง
ข. จิตที่รับปัญจารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๓ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจ. - มโนธาตุ) ๔๑ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับปัญจารมณ์ไม่ได้ มี ๔๕ ดวง ได้แก่
- ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๑๖. รูปารมณ์ จิตที่รับรูปารมณ์ได้ มี ๔๘ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับรูปารมณ์แน่นอนมี ๒ ดวง ได้แก่
- จักขุวิญญาณ ๒ ดวง
ข. จิตที่รับรูปารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๖ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ) ๔๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับรูปารมณ์ไม่ได้ มี ๔๓ ดวง ได้แก่
- โสตวิญญาณ ๒ ดวง
- ฆานวิญญาณ ๒ ดวง
- ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง
- กายวิญญาณ ๒ ดวง
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๑๗. สัททารมณ์ จิตที่รับสัททารมณ์ได้ มี ๔๘ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับสัททารมณ์แน่นอนมี ๒ ดวง ได้แก่
- โสตวิญญาณ ๒ ดวง
ข. จิตที่รับสัททารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๖ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ) ๔๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับสัททารมณ์ไม่ได้ มี ๔๓ ดวง ได้แก่
- จุกขุวิญญาณ ๒ ดวง
- ฆานวิญญาณ ๒ ดวง
- ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง
- กายวิญญาณ ๒ ดวง
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๑๘. คันธารมณ์ จิตที่รับคันธารมณ์ได้ มี ๔๘ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับคันธารมณ์แน่นอนมี ๒ ดวง ได้แก่
- ฆานวิญญาณ ๒ ดวง
ข. จิตที่รับคันธารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๖ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ) ๔๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับคันธารมณ์ไม่ได้ มี ๔๓ ดวง ได้แก่
- จักขุวิญญาณ ๒ ดวง
- โสตวิญญาณ ๒ ดวง
- ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง
- กายวิญญาณ ๒ ดวง
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๑๘. คันธารมณ์ จิตที่รับคันธารมณ์ได้ มี ๔๘ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับคันธารมณ์แน่นอนมี ๒ ดวง ได้แก่
- ฆานวิญญาณ ๒ ดวง
ข. จิตที่รับคันธารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๖ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ) ๔๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับคันธารมณ์ไม่ได้ มี ๔๓ ดวง ได้แก่
- จักขุวิญญาณ ๒ ดวง
- โสตวิญญาณ ๒ ดวง
- ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง
- กายวิญญาณ ๒ ดวง
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
ก. จิตที่รับรสารมณ์แน่นอนมี ๒ ดวง ได้แก่
- ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง
ข. จิตที่รับรสารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๖ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ) ๔๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับรสารมณ์ไม่ได้ มี ๔๓ ดวง ได้แก่
- จักขุวิญญาณ ๒ ดวง
- โสตวิญญาณ ๒ ดวง
- ฆานวิญญาณ ๒ ดวง
- กายวิญญาณ ๒ ดวง
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๒๐. โผฎฐัพพารมณ์ จิตที่รับโผฎฐัพพารมณ์ได้ มี ๔๘ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับโผฎฐัพพารมณ์แน่นอนมี ๒ ดวง ได้แก่
- กายวิญญาณ ๒ ดวง
ข. จิตที่รับโผฎฐัพพารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๖ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ) ๔๔ ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับโผฎฐัพพารมณ์ไม่ได้ มี ๔๓ ดวง ได้แก่
- จักขุวิญญาณ ๒ ดวง
- โสตวิญญาณ ๒ ดวง
- ฆานวิญญาณ ๒ ดวง
- ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
🠞 ๒๑. ธรรมารมณ์ จิตที่รับธรรมารมณ์ได้ มี ๗๘ ดวง คือ :-
ก. จิตที่รับธรรมารมณ์แน่นอนมี ๓๕ ดวง ได้แก่
- มหัคคตจิต ๒๗ ดวง
- โลกุตตรจิต ๘ ดวง
ข. จิตที่รับธรรมารมณ์ไม่แน่นอนมี ๔๓ ดวง ได้แก่
- กามจิต (เว้นทวิปัญจวิญญาณ, มโนธาตุ) ๔๑ดวง
- อภิญญาจิต ๒ ดวง
ค. จิตที่รับธรรมารมณ์ไม่ได้ มี ๑๓ ดวง ได้แก่
- ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ดวง
- มโนธาตุ ๓ ดวง
การรับอารมณ์ของจิต
เราได้ทราบแล้วว่า “จิต” นั้น เป็นธรรมชาติอย่างหนึ่งซึ่งรู้อารมณ์ จิตที่เกิดขึ้นทุกขณะ ย่อมต้องมีอารมณ์เสมอและจิตที่เกิดขณะหนึ่ง ๆ ย่อมมีอารมณ์ได้อย่างเดียวเท่านั้น จะมีอารมณ์หลายๆ อย่างในขณะจิตเดียวกัน หาได้ไม่ แต่การรับอารมณ์ของจิตนั้น จิตบางดวง ไม่ว่าจะเกิดขึ้นในขณะใดก็ตามก็จะรับแต่อารมณ์เฉพาะอย่างนั้นอย่างเดียว รับอารมณ์อย่างอื่นไม่ได้ แต่ก็มีจิตหลายดวงที่อาจรับอารมณ์อย่างอื่นก็ได้ ซึ่งเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า จิตมีอารมณ์ได้หลายอย่าง
ฉะนั้น ต่อไปนี้ จะได้แสดงถึงการรับอารมณ์ของจิตทั้งที่มีอารมณ์ได้หลายอย่าง และที่มีอารมณ์อย่างเดียว คือ :-
๑. จิตที่รับอารมณ์ได้อย่างเดียว มี ๒๘ ดวง
๒. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๒ อย่าง มี ๒ ดวง
๓. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๕ อย่าง มี ๓ ดวง
๔. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๖ อย่าง มี ๔๓ ดวง
๕. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๑๒ อย่าง มี ๓ ดวง
๖. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๑๔ อย่าง มี ๙ ดวง
๗. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๒๕ อย่าง มี ๓ ดวง
จุกขุวิญญาณ ๒ มีอารมณ์อย่างเดียว คือ รูปารมณ์ ที่เป็นปัจจุบัน
โสตวิญญาณ ๒ มีอารมณ์อย่างเดียว คือ สัททารมณ์ ที่เป็นปัจจุบัน
ฆานวิญญาณ ๒ คือ มีอารมณ์อย่างเดียว คันธารมณ์ ที่เป็นปัจจุบัน
ชิวหาวิญญาณ ๒ คือ มีอารมณ์อย่างเดียว รสารมณ์ ที่เป็นปัจจุบัน
กายวิญญาณ ๒ คือ มีอารมณ์อย่างเดียว โผฏฐัพพารมณ์ ที่เป็นปัจจุบัน
อากาสานัญจายตนฌานจิต ๓ มีอารมณ์อย่างเดียว คือ กสิณคฆาฏิมากาสบัญญัติ
อากิญจัญญายตนฌานจิต ๓ มีอารมณ์อย่างเดียว คือ นัตถิภาวบัญญัติ
วิญญาณัญจายตนกุศลจิต ๑ วิญญาณัญจายตนวิบากจิต ๑ มีอารมณ์อย่างเดียว คือ อากาสานัญจายตนกุศลที่เคยเกิดมาแล้วแก่ตนในภพนี้และภพก่อน
เนวสัญญานาสัญญายตนกุศลจิต ๑ เนวสัญญานาสัญญายตนวิบากจิต ๑ มีอารมณ์อย่างเดียว คืออากิญจัญญายตนฌานกุศลที่เคยเกิดมาแล้วแก่ตนในภพนี้ และภพก่อน
โลกุตตรจิต ๘ มีอารมณ์อย่างเดียว คือ นิพพาน
๒.จิตที่รับอารมณ์ได้ ๒ อย่าง มี ๒ ดวง คือ :-
วิญญาณัญจายตนกิริยาจิต ๑ มีอารมณ์ ๒ อย่าง คือ :-
- อากาสานัญจายตนกุศล ที่เคยเกิดแก่ตนแล้ว ในภพนี้หรือภพก่อน
- อากาสานัญจายตนกิริยา ที่เคยเกิดมาแล้วแก่ตน ในภพนี้
เนวสัญญานาสัญญายตนกิริยาจิต ๑ มีอารมณ์ ๒ อย่าง คือ :-
- อากิญจัญญายตนกุศล ที่เคยเกิดมาแล้วแก่ตน ในภพนี้ หรือภพก่อน
- อากิญจัญญายตนกิริยา ที่เคยเกิดมาแล้วแก่ตน ในภพนี้
๓. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๕ อย่าง มี ๓ ดวง คือ :-
- ปัญจทวาราวัชชนจิต ๑ สัมปฏิจฉนจิต ๒ มีอารมณ์ ๕ อย่าง คือ รูปารมณ์, สัททารมณ์, คันธารมณ์, รสารมณ์, โผฏฐัพพารมณ์
๔. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๖ อย่าง มี ๔๓ ดวง คือ :-
มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ตทาลัมพนจิต ๑๑ กามชวนจิต ๒๙ อภิญญาจิต ๒ มีอารมณ์ ๖ อย่าง คือ รูปารมณ์, สัททารมณ์, คันธารมณ์, รสารมณ์, โผฏฐัพพารมณ์, ธรรมารมณ์
๕. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๑๒ อย่าง มี ๓ ดวง คือ :-
รูปาวจรปัญจมฌานจิต ๓ มีอารมณ์ ๑๒ อย่าง คือ กสิณบัญญัติ ๑๐, อานาปานบัญญัติ ๑, มัชฌัตตสัตวบัญญัติ (อุเบกขาพรหมวิหาร) ๑
๖. จิตที่รับอารมณ์ได้ ๑๔ อย่าง มี ๙ ดวง คือ :-
รูปาวจรทุติยฌานจิต ๓ รูปาวจรตติยฌานจิต ๓ รูปาวจรจตุตถฌานจิต ๓ มีอารมณ์ ๑๔ อย่าง คือ กสิณบัญญัติ ๑๐, อานาปานบัญญัติ ๑, ปิยมนาปสัตวบัญญัติ (เมตตา) ๑, ทุกข์ตสัตวบัญญัติ (กรุณา)๑, สุขิตสัตวบัญญัติ (มุทิตา)๑ ,
๗.จิตที่รับอารมณ์ได้ ๒๕ อย่าง มี ๓ ดวง คือ :-
รูปาวจรปฐมฌานจิต ๓ มีอารมณ์ ๒๕ อย่าง คือ กสิณบัญญัติ ๑๐, อสุภบัญญัติ ๑๐, โกฏฐาสบัญญัติ (กายคตาสติ)๑, อานาปานบัญญัติ ๑, ปิยมนาปสัตวบัญญัติ ๑, ทุกข์ตสัตวบัญญัติ ๑, สุขิตสัตวบัญญัติ ๑
🔆เจตสิก กับ อารมณ์ 🔆🌳
จิตเป็นธรรมชาติที่รู้อารมณ์ และการปรากฏขึ้นของจิตนั้น ย่อมประกอบพร้อมกับเจตสิก โดยเจโตยุตตลักขณะ คือ เจตสิกนั้น ย่อมเกิดขึ้นพร้อมกันกับจิต เอกุปปาทะ ดับพร้อมกันกับจิต เอกนิโรธะ มีอารมณ์อันเดียวกันกับจิต เอกาลัมพนะ และมีที่อาศัยอันเดียวกันกับจิต เอกวัตถุกะ ฉะนั้น เจตสิกธรรมทั้งหลายนั้นย่อมมีการรับอารมณ์ได้เช่นเดียวกันกับจิต เมื่อจิตรับรู้อารมณ์อันใดเจตสิกที่ประกอบกับจิตก็ย่อมจะต้องรับรู้อารมณ์อันนั้นด้วย เมื่อจำแนกการรับอารมณ์โดยทั่วไปของเจตสิกแล้ว อาจจำแนกได้ดังนี้ คือ :-
- เจตสิก ๕๐ (เว้นอัปปมัญญา) รับ ปัญจารมณ์
- เจตสิก ๕๒ รับ ธรรมารมณ์
- อกุศลเจตสิก ๑๔ รับ อารมณ์ ๖ ที่เป็นโลกียะและบัญญัติ
- อิสสาเจตสิก ๑ รับ อารมณ์ ๖ ที่เป็น พหิทธารมณ์
- วิรตี (โลกียะ) ๓ รับ อารมณ์ ๖ ที่เป็น กามอารมณ์
- วิรตี (โลกุตตระ) ๓ รับ อารมณ์ คือนิพพาน
- อัปปมัญญาเจตสิก ๒ รับ ธรรมารมณ์ ที่เป็น บัญญัติอารมณ์ (สัตว์) และพหิทธารมณ์
- อัญญสมานาเจตสิก ๑๓ โสภณสาธารณเจตสิก ๑๙ ปัญญาเจตสิก ๑ รับ อารมณ์ ๖ ที่เป็นโลกียะ, โลกุตตระ, อดีต, ปัจจุบัน, อนาคต, กาลวิมุต, อัชฌัตตะ และพหิทธะ
จําแนกเจตสิกรับอารมณ์ ๒๑ โดยแน่นอน และ ไม่แน่นอน
- ๑. เจตสิกที่รับ กามอารมณ์ โดยแน่นอนไม่มี
- ๒. เจตสิกที่รับ กามอารมณโดยไม่แน่นอน มี ๕๐ (เว้นอัปปมัญญา ๒)
- ๓. เจตสิกที่รับ มหัคคตอารมณ์ โดยแน่นอนไม่มี
- ๔. เจตสิกที่รับ มหัคคตอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๔๗ (เว้นวิรตี ๓ อัปปมัญญา ๒)
- ๕. เจตสิกที่รับ นิพพานอารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๖. เจตสิกที่รับ นิพพานอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๓๖ คือ อัญญสมานาเจตสิก ๑๓ โสภณเจตสิก ๒๓ (เว้นอัปปมัญญา ๒)
- ๗. เจตสิกที่รับ นามอารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๘. เจตสิกที่รับ นามอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๕๐ ดวง (เว้นอัปปมัญญา ๒)
- ๙. เจตสิกที่รับ รูปอารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๑๐. เจตสิกที่รับ รูปอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๕๐ ดวง (เว้นอัปปมัญญา ๒)
- ๑๑. เจตสิกที่รับ ปัจจุบันอารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๑๒. เจตสิกที่รับ ปัจจุบันอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๕๐ ดวง (เว้นอัปปมัญญา ๒)
- ๑๓. เจตสิกที่รับ อดีตอารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๑๔. เจตสิกที่รับ อดีตอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๔๗ ดวง (เว้นวิรตี ๓, อัปปมัญญา ๒)
- ๑๕. เจตสิกที่รับ อนาคตอารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๑๖. เจตสิกที่รับ อนาคตอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๕๐ ดวง (เว้นอัปปมัญญา ๒)
- ๑๗. เจตสิกที่รับ กาลวิมุตตอารมณ์ โดยแน่นอน มี ๒ ดวง คือ อัปปมัญญา ๒
- ๑๘. เจตสิกที่รับ กาลวิมุตตอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๕๐ ดวง (เว้นอัปปมัญญา ๒)
- ๑๙. เจตสิกที่รับ บัญญัติอารมณ์ โดยแน่นอน มี ๒ ดวง คือ อัปปมัญญา ๒
- ๒๐. เจตสิกที่รับ บัญญัติอารมณ์ โดยไม่แน่นอน ๔๗ ดวง (เว้นวิรตี ๓, อัปปมัญญา ๒)
- ๒๑. เจตสิกที่รับ ปรมัตถอารมณ์ โดยแน่นอน มี ๓ ดวง คือ วิรตี ๓
- ๒๒. เจตสิกที่รับ ปรมัตถอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๔๗ ดวง (เว้นวิรตี ๓, อัปปมัญญา ๒)
- ๒๓. เจตสิกที่รับ อัชฌัตตอารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๒๔. เจตสิกที่รับ อัชฌัตตอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๔๙ ดวง (เว้นอิสสา ๑, อัปปมัญญา ๒)
- ๒๕. เจตสิกที่รับ พหิทธอารมณ์ โดยแน่นอน มี ๓ ดวง คือ อิสสา ๑, อัปปมัญญา ๒
- ๒๖. เจตสิกที่รับ พหิทธอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๔๙ ดวง (เว้นอิสสา ๑, อัปปมัญญา ๒)
- ๒๗. เจตสิกที่รับ อัชฌัตตพหิทธอารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๒๘. เจตสิกที่รับ อัชฌัตตพหิทธอารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๔๙ ดวง (เว้นอิสสา ๑, อัปปมัญญา ๒)
- ๒๙. เจตสิกที่รับ รูปารมณ์, สัททารมณ์, คันธารมณ์, รสารมณ์, โผฏฐัพพารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๓๐. เจตสิกที่รับ รูปารมณ์, สัททารมณ์, คันธารมณ์, รสารมณ์, โผฏฐัพพารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๕๐ ดวง (เว้นอัปปมัญญา ๒)
- ๓๑. เจตสิกที่รับ ปัญจารมณ์ โดยแน่นอน ไม่มี
- ๓๒. เจตสิกที่รับ ปัญจารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๕๐ ดวง (เว้นอัปปมัญญา ๒)
- ๓๓. เจตสิกที่รับ ธรรมารมณ์ โดยแน่นอน มี ๒ ดวง คือ อัปปมัญญาเจตสิก ๒
- ๓๔. เจตสิกที่รับ ธรรมารมณ์ โดยไม่แน่นอน มี ๕๐ ดวง (เว้นอัปปมัญญา ๒)
