ธรรมสุตตะ | ศึกษาพระธรรมคำสอนตามพระไตรปิฎก

ปัญจขันธศาสตร์ ที่มา  รจนาโดย พระสถิรมติ พระอาจารย์องค์สำคัญองค์หนึ่งของนิกายโยคาจารย์ ท่านเป็นศิษย์ของ พระวสุพันธุ นิกายโยคาจารย์หรือวิชญาณวาท ปรัชญาโยคาจารย์ต้นคิดคือ พระไมตรีนาถ แต่ผู้สานต่อแนวคิดและดำเนินการก่อตั้งนิกายโยคาจารย์ คือศิษย์ของท่าน 🔎 พระอสังคะ (พ.ศ.๘๕๓-๙๓๓) ท่านบวชตั้งแต่เป็นเณรในนิกายสรวาสติวาทของเถรวาท และต่อมาได้กราบพระไมตรีนาถ คณาจารย์ของมหายานเป็นพระอาจารย์และได้เปลี่ยนมาเป็นมหายาน แรกเริ่มงานสถาปนาแนวคิดโยคาจารย์มิได้ประสบผลสำเร็จเท่าที่ควร ท่านอสังคะ จึงได้ไปชักชวนให้ พระน้องชาย พระวสุพันธุ (๘๕๙-๙๓๙) ซึ่งบวชอยู่ในนิกายสรวสติวาส ให้หันมาเข้าสู่มหายานและร่วมกันเผยแพร่หลักปรัชญาโยคาจารย์จนแพร่หลายเป็นนิกายใหญ่หนึ่งในสี่นิกายหลักของอินเดียในยุคนั้น แปลจากสันสกฤตเป็นภาษาจีนโดยพระเสวียนจั้ง หรือพระถังซำจั๋ง สมัยราชวงศ์ถัง  แปลไทย เสถียร โพธินันทะ สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสเทศนานัยแห่งปัจขันธ์ มีรูปขันธ์, เวทนาขันธ์, สัญญาขันธ์, สังขารขันธ์, วิญญาณขันธ์ 🔅 รูปขันธ์นั้นเป็นไฉน? คือมหาภูตรูป ๔ และอุปาทายรูปอันอาศัยมหา...

ในยุคสมัยที่มีสิ่งเสพบริโภคให้แสวงหาความสุขกันอย่างพรั่งพร้อม และผู้คนก็ติดในสุขจากการเสพบริโภคกันมากอย่างที่บางครั้งเรียกว่าเป็นยุค “ สุขนิยม ” เมื่อผู้คนสนใจในความสุขกันมากดังนี้แล้ว ก็อาจเป็นการดีที่จะยกเอาประโยชน์ด้านความสุขนี่แหละขึ้นมาตั้งพิจารณาให้เห็นประจักษ์ สุขจากการเสพบริโภค กับสุขจากการเจริญสมาธิ มีข้อได้เปรียบเสียเปรียบกันอย่างไร ผู้ปฏิบัติเมื่อก้าวหน้าไปตามลำดับ แม้ในเบื้องต้น ก็พอจะเห็นได้ด้วยตนเอง โดยในที่นี้จะใช้การฝึกสมาธิแบบอานาปานสติ ซึ่งเป็นวิธีที่ในพระไตรปิฎกปรากฎว่าพระพุทธเจ้าทรงสนับสนุนบ่อยครั้ง (การฝึกสมาธิ รวมถึงสติ ในรูปแบบอื่นๆ ถ้าปฏิบัติถูกทางแล้วล้วนเป็นประโยชน์ทั้งสิ้น) “ดูกรภิกษุทั้งหลาย แม้สมาธิในอานาปานสตินี้แลอันภิกษุอบรมทำให้มากแล้ว ย่อมเป็นคุณสงบ ประณีต เยือกเย็น อยู่เป็นสุข และยังบาปอกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้วๆ ให้อันตรธานสงบไปโดยฉับพลัน ดุจละอองและฝุ่นที่ฟุ้งขึ้นในเดือนท้ายฤดูร้อน ฝนใหญ่ที่ตกในสมัยมิใช่ฤดูกาล ย่อมยังละอองและฝุ่นนั้นๆ ให้อันตรธานสงบไปได้ โดยฉับพลัน ฉะนั้น” (มหาวิภังค์) “ภิกษุทั้งหลาย ถ้านักบวชลัทธิอื่นกล่าวหาว่า สมณะศากยบุตรประกอบตน...

นางขุชชุตตรานางขุชชุตตรา มีชื่อว่า อุตตรา เป็นลูกสาวแม่นมของโฆษกเศรษฐี ด้วยความที่นางเป็นคนหลังค่อม คนทั่วไปจึงเรียกนางว่า “นางขุชชุตตรา นางอุตตระหลังค่อม” เมื่อเจริญวัยนางได้ทำงานเป็นสาวใช้ของนางสามาวดี บุตรีบุญธรรมของโฆษกเศรษฐี ต่อมานางสามาวดีได้เข้าพิธีอภิเษกสมรสกับพระเจ้าอุเทน นางขุชชุตตราได้ติดตามไปรับใช้นางสามาวดีดังเดิมในการนี้นางได้รับมอบหมายหน้าที่ให้เป็นคนดูแลดอกไม้ที่ใช้สำหรับบูชาและประดับตกแต่งอาคารสถานที่ซึ่งนางก็สามารถทำหน้าที่ได้อย่างดี โดยไม่มีข้อบกพร่อง วันหนึ่งโฆษกเศรษฐีกับเพื่อน ๆ ได้กราบทูลอาราธนานิมนต์พระพุทธเจ้า พร้อมด้วยพระสาวกเสด็จมาฉันภัตตาหารและถวายวัดที่ได้สร้างขึ้น นางขุชชุตตราได้รับมอบหมายให้ดูแลเรื่องดอกไม้เช่นเคย ด้วยภาระหน้าที่ที่ต้องอยู่บริเวณใกล้เคียงที่ประทับของพระพุทธเจ้าทำให้นางมีโอกาสได้ฟังธรรมของพระพุทธองค์ เมื่อจบพระธรรมเทศนานางได้ดวงตาเห็นธรรมบรรลุเป็นอริยบุคคลขั้นโสดาบัน วันต่อมาขณะที่นางขุชชุตตราถือดอกไม้มาจากตลาด นางสามาวดีสังเกตเห็นว่ามีดอกไม้มากกว่าปกติ จึงสอบถามว่าดอกไม้ราคาถูกหรืออย่างไร หรือว่าได้เงินซื้อดอกไม้เพิ่มขึ้นจึงสามารถซื้อดอกไม...

ดังที่หลายท่านได้ทราบมาดีแล้วว่า พระพุทธศาสนาเป็นศาสนาแห่งปัญญา ถือปัญญาเป็นยอดแห่งธรรม ธรรมทั้งหลายย่อมเป็นของคล้อยตามปัญญา การปฏิบัติขัดเกลาทั้งหลายไม่ว่าจะเป็นแนวทางใดมีจุดมุ่งหมายสูงสุดมาบรรจบที่เดียวกัน คือการทำให้เกิดปัญญารู้แจ้งตามความเป็นจริง สมาธินั้น เมื่อมองตามหลักไตรสิกขา อันเป็นแม่แบบของการศึกษาปฏิบัติในภาพรวมของพุทธศาสนาแล้ว เป็นไตรสิกขาลำดับที่ ๒ ท่านจัดวางไว้ในตำแหน่งต่อจากศีลและก่อนปัญญา เนื่องจาก สมาธิมีความสำคัญในฐานะเป็นฐานของปัญญา ทำให้ปัญญาเจริญได้ดี ความคิดไม่ฟุ้งซ่าน ซัดส่าย ช่วยให้คิดพิจารณาสิ่งที่ยากประสบผลสำเร็จได้ ทั้งยังมีประโยชน์เกื้อกูลอีกหลายประการ เช่น ช่วยส่งเสริมสุขภาพกายและสุขภาพจิต ช่วยข่มกามราคะให้สงบลง เป็นทิฏฐธรรมสุขวิหาร (เพื่อความอยู่เป็นสุขในปัจจุบัน) เป็นบาทของอภิญญา เป็นต้น เมื่อตามหลักการแล้วสมาธิมีความสำคัญมากเช่นนี้ จึงควรที่จะทำความเข้าใจให้สมาธินั้นเป็น “สัมมาสมาธิ” และเกิดประโยชน์สมดังวัตถุประสงค์ที่ต้องการ อนึ่ง ขอบเขตของงานวิจัยนี้จะไม่รวมไปถึงวิธีการปฏิบัติสมาธิแบบต่างๆ เพราะมีรายละเอียดปลีกย่อยค่อนข้างมาก จะนำเสนอเฉพาะประเด็นความ...